نویسنده: سید مهدی بهشتی
بر اساس نتایج پژوهشهای انجام شده ، تحقیقات میدانی و آماری که از کودکان صورت پذیرفته است، در مییابیم که کودکان باورهای مذهبی بیرونی دارند و این باورها را بر اساس الگوگیری از والدین کسب کرده اند(جمعی از نویسندگان، 1390ش، ص:133). همراه بردن کودکان و نونهالان به مسجد و شرکت دادن در نماز جماعت، آنها را به برپایی آموزه های دینی و اسلامی، به ویژه نماز جماعت تشویق و علاقهمند میکند.
در این راستا بر والدین است که کودکان خویش را در رفتن به مسجد همراهی کنند، اما لازم است که قبل از حضور کودکان در مسجد والدین باید اموری را در این مورد دانسته و عمل کنند که در این نوشتار به این موضوع پرداخته شده است.
ادب اجتماعی:
والدین موظف هستند برای اینکه فرزند خود را در اجتماع همراه خود کنند، به او مقدماتی از ادب اجتماعی و خوب زیستن و ارتباط برقرار کردن با دیگران در محیط های عمومی را بیاموزند، مثلا آداب نشستن و خوردن وچگونه سخن گفتن و...
حضرت على(علیه السلام) به یکى از فرزندانش مىفرماید: فَبادَرْتُکَ بِالاَدَبِ قَبْلَ اَن یَقسُوَ قَلبُکْ(ابن شعبه حرانی، 1404ق،ص:70) فرزندم! من در آغاز زندگى به ادب و تربیت تو مبادرت کردم، پیش از آنکه عمرى از تو بگذرد و دلت سخت شود ؛ نیز لقمان حکیم به فرزندش گفت: ای پسرم اگر تو را در کودکی تربیت نمی کردم در بزرگسالی نفعی نمی بردی(قمی، 1404ق، ج4،ص:164) و همچنین پیامبر اکرم فرمود: ادب آموختن به کودک از صدقه روزانه پاداش بیشتری دارد(طبرسی، 1412ق، ص:222).
عمر بن ابی سلمه تعریف میکند که پسر خردسالی بودم در کنار پیامبر، در هنگام غذا خوردن ،دستم در ظرف غذا میچرخید. در آن حال رسول اکرم رو به من کرد و فرمود: از سمت راست خودت شروع به خوردن کن (أحسایی، 1403ق،ج1،ص:74).
آراستن کودک:
پدر و مادر موظف هستند برای حضور کودک خود در مسجد مبادرت به نظافت ، پوشاندن لباس زیبا و تمیز به او کنند، چرا که این نوع پوشش نشان دهنده شخصیت کودک و خانواده او خواهد بود. همانگونه که حضرات معصومین علیهم السلام همیشه فرزندان خود را به پوشیدن لباس تمیز و زیبا و همراه داشتن زیورآلات تشویق میکردند(کلینی، 1429ق، ج6، ص:475).
افتخار کردن به فرزند:
والدین وظیفه دارند در مقابل دیگران به کودک خود احترام گذارند، اعتماد به نفس او را تقویت نمایند، در برابر کارهای نیک او را تحسین کنند و در مقابل دیگران به او افتخار ورزند. روزی امیرالمومنین به فرزند خود امام حسن علیه السلام فرمود: بلند شو و برای مردم در مسجد سخنرانی کن، امام حسن علیه السلام ایستاد و سخنرانی خود را با حمد و ثنای الهی آغاز نمود و پس از مدتی به پایان رسانید، بعد از اینکه او فارغ از کلام شد، امیرالمومنین این آیه را تلاوت نمود و به او افتخار کرد: ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (آل عمران/ 34)(ابن عساکر، 1415ق، ج13، ص:244).
عدالت ورزی:
والدین در ارتباطات خود نسبت به فرزندان باید عدالت را رعایت کنند. از این رو در همراه بردن کودکان به مسجد نیز این عدالت لازم است که مراعات شود، برای مثال: اگر چند کودک دارند یا همه را همراه خود سازند و یا به نوبت آنها را با خود به مسجد ببرند.
امام باقر علیه السلام حتی در دامن گرفتن و خوراکی دادن به فرزندانش عدالت را رعایت می نمود و می فرمود: اگر میان کودکان عدالت را برقرار نکنیم چونان فرزندان یعقوب که به یوسف حسادت ورزیدند خواهد شد(عیاشی، 1380ق، ج2،ص:166).
به هر ترتیب تبعیض، رویهای غلط و اختلاف برانگیز است. روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شخصی را دید که یکی از پسرانش را بوسید و دیگری را نبوسید؛ فرمود: فَهَلا وَاسَیْتَ بَیْنَهُمَا، خوب بود میان آنها برابرى کنى، هر دو را ببوسى یا هیچ کدام را نبوسی(صدوق، 1413ق، ج3، ص:483).
حتی والدین میان دختران و پسران خود نیز نباید تفاوتی قائل شوند ، فردی خدمت امام رضا (ع) عرض کرد: مردی است که دخترش از پسرانش نزد او محبوبتر هستند؛ حضرت فرمود: الْبَنَاتُ وَ الْبَنُونَ فِی ذَلِکَ سَوَاءٌ دختر و پسر با هم مساوى هستند.(کلینی، 1429ق، ج11، ص:452).
ترجیح رفتار بر گفتار:
والدین بهترین الگو برای فرزندان به شمار میروند، بنابراین باید در رفتار و گفتار خود کمال دقت را به خرج دهند، چرا که کودکان به تمام زوایای شخصیتی پدر و مادر نظر دارند و دقیقا همانگونه عمل میکنند. حضرات معصومین علیهم السلام بجای کلام، با عمل و رفتار دیگران را اصلاح میکردند. امام صادق علیه السلام فرمود: کُونُوا دُعاةً النَّاسِ بِاَعمَالِکُم وَ لاَ تَکُونُوا دُعاةً بِاَلْسِنَتِکُم(حمیری، 1413ق، ص:77) با کردار و رفتارتان مردم را به حق دعوت کنید، نه صرفاً با زبان و گفتار.
بنابراین اگر والدین خود معتقد و اجرا کننده احکام الهی به درستی باشند، کودک هم از آنان الگو گرفته و جا پای آنان خواهد گذاشت. امام کاظم(ع) فرمودند: رفتار کودکان در اثر رفتار درست والدین محفوظ میماند.یحَفَظ الاطفال بصَلاح ابائهم (مجلسی، 1403ق، ج68، ص:236).
میانه روی :
والدین وظیفه دارند تا معارف دینی و آداب را به کودکان بیاموزند. اما اگر در این زمینه زیاده روی صورت گرفت سبب دل زدگی کودک خواهد شد. در ایجاد ارتباط بین کودک و مسجد باید کمال میانه روی رعایت گردد. تا سبب دوری و دل زدگی کودک از مسجد و مسجدیها نگردد. امام باقر علیه السلام فرمود:شَرُّ الآباءِ مَن دُعاهُ البِرُّ اِلَى الاِفراطِ(بلاذری، 1398ق، ج4، ص:84) بدترین پدر، کسى است که نیکى کردن به فرزند، او را به زیاده روى وا دارد.
در همراه کردن کودکان به مسجد باید دقت شود تا مدت زمان حضور در مسجد زیاد نباشد. در حد امکان نماز و تعقیبات کوتاه شود، تا کودکان آزرده خاطر و خسته نشوند. در هر صورت باید از افراط جلوگیری نمود، در این باره امام سجاد علیهالسلام فرمود: ما کودکانمان را امر میکنیم که نمازها را به جماعت بخوانند که این کار از خواب برای آنان بهتر است(کلینی، 1429ق، ج6، ص:433).
بهداشت کودکان:
برای حضور کودکان در مسجد لازم است که والدین گرامی دقت لازم را در بهداشت لباس ها ، دست و صورت و پای آنان، مبذول دارند چرا که رسول مهربانی ها فرمود: فرزندانتان را پاکیزه نگه دارید(طبرسی، 1412ق، ص223).
و نیز لازم است تا مسائل بهداشتی و چگونگی نظافت را به کودکان خود بیاموزند، تا در همراه کردن آنان با خود در مسجد از کودک، عملی غیر بهداشتی سرنزند.امیرالمومنین علی علیه السلام نیز به فرزندان خود توصیه های بهداشتی و طبی می نمود(صدوق، 1362ش، ج1، ص:229).
در کنار والدین:
چه زیباست هنگامی که والدین کودکان خود را به مسجد می برند، کنار خود نشانده تا هم به حضورشان نظارت داشته باشند و هم عبادات را به آنان تمرین دهند و همچنین موجبات آزردگی دیگران را فراهم نسازند.
کتابنامه :
إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): الخصال، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1362ش، چاپ:اول.
إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): من لایحضره الفقیه، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین،1413ق، چاپ:دوم.
إبن شعبه حرانی، حسن بن علی(قرن4): تحف العقول، مصحح:علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1404ق، چاپ:دوم.
إبن عساکر(571ق): تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
إبن فهد حلی، احمد بن محمد(841ق): عده الداعی و نجاح الساعی، محقق:احمد موحدی قمی، قم، دارلکتب الاسلامی، 1407ق، چاپ:اول.
أحسایی، إبن ابی جمهور(880ق)، عوالی اللئالی، تحقیق: سید شهاب الدین نجفی مرعشی، قم، سید الشهداء، 1403ق، چاپ:اول.
رضی ، سید محمد بن حسین(406ق): نهج البلاغه، ترجمه: انصاریان، قم، دارالعرفان، 1388ش، چاپ:اول.
جمعی از نویسندگان، نماز مسجد و خانواده(مقالات برگزیده)، تهران، ستاد اقامه نماز، 1390ش.
حمیری، عبدالله بن جعفر(287ق): قرب الاسناد، قم، آل البیت ، 1413ق، چاپ:اول.
طبرسی، حسن بن فضل(588ق):مکارم الاخلاق، قم، شریف رضی ،1412ق.
عیاشی، محمد بن مسعود(320ق):تفسیر العیاشی، مصحح:رسولی محلاتی، تهران، المطبعه العلمیه، 1380ق، چاپ:اول.
قمی، علی بن ابراهیم(307ق): تفسیر القمی، محقق: موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، 1404ق، چاپ:سوم.
کلینی، محمد بن یعقوب(329ق): الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق، چاپ: اول.
مجلسی، محمدباقر(1110ق): بحارالانوار، بیروت، احیاء التراث العربی، 1403ق، چاپ: دوم.
