نویسنده: سید مهدی بهشتی
مسجد، خانه خدا در زمین (مجلسی، 1404ق، ج22،ص:327)، محبوب‌ترین و مقدسترین مکان شهرها نزد خداوند (ورام،1410ق،ج1،ص:69) و خانه پارسایان (نوری، 1408ق،ج3،ص:362) است. به طور قطع مسجد در جامعه اسلامی پس از کعبه، مهمترین و مقدسترین مکان و محل انس با پروردگار است.
برای حضور کودکان در مسجد لازم است محیط مناسبی در این مهمان خانه فراهم گردد. افزون بر وظایفی که بر عهده والدین است، نمازگزاران نیز وظایفی را در قبال کودک مسجدی دارند؛ چرا که مسجد پایگاه تربیت و سازندگی است و انسانها در این محیط میتوانند به تعالی دست یابند. نمازگزار مسجدی، به عنوان انسانی که محبوب پروردگار است (کلینی، 1429ق، ج6،ص:654) باید بهترین باشد و با اخلاق و کردار نیکو میتواند سبب گرایش و جذب هر چه بیشتر مردمان از کوچک و بزرگ به این مامن امن الهی شود. در این نوشتار قصد داریم گوشه ای از وظایف نمازگزاران را در برخورد با کودک مسجدی به صورت مختصر بیان کنیم:
شاد کردن کودکان
خوش خلقی و شاد کردن دیگران سنّت انبیاء و اولیاء گرامی است. در روایات شاد کردن دیگران عبادت شمرده شده است و بر این اساس هر کس کودکی را خرسند کند، شادی روز قیامت را در پی خواهد داشت (کلینی، 1429ق، ج7، ص:448) و گویا اسیری را از فرزندان اسماعیل آزاد کرده است. (طبرسی،1412ق، ص:221) پیامبر خدا فرمود: خانهای در بهشت است که به آن، خانه شادی گفته می شود. جز کسی که کودکان را شاد کرده باشد، وارد آن نمیشود. (متقی هندی، 1409ق،ج3،ص:170، ح:6009) و مسجد خانه ای است که هر کس غم و ناراحتی داشته باشد، هنگام ورود به این مأمن امن الهی غم و اندوه از او برطرف می شود. (عیاشی، 1380ق، ج1،ص:43).
امام باقر علیه السلام فرمود: « إِنْ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِن. براستى که بهترین کارها نزد خداوند وارد کردن شادی در دل مومن است» (برقی، 1379ق، ج2،ص:388).
امیرمومنان علیه السلام نیز فرموده است هرگاه یکی از اصحاب رسول خدا ناراحت بود، پیامبر با شوخی او را شاد می کرد(کلینی، 1429ق، ج3،ص:484).
خوش رویی
اگر اهل مسجد همیشه لبخند بر لب داشته باشند و خوش رو و متبسم باشند و در برخورد با کودکان با همین روش برخورد کنند، قطعا کودکان در کنار اهل مسجد احساس آرامش و لذت خواهند کرد. چرا که مومن خوشرو و خوش خلق است و منافق عصبانی و تندخو است (إبن شعبه حرانی، 1404ق،ص:49). او این خوش خلقی را بواسطه الگو برداری از پیامبر رحمت دارد، که در توصیف رفتار ایشان نقل شده است ایشان اغلب تبسم بر لب داشتند و از همه بیشتر شوخی و مزاح می کردند(کلینی، 1429ق، ج4، ص:747) و فرمود هر کس خلقش بهتر است، نزد خدا محبوبتر است(صدوق، 1413ق، ج3،ص:555). امام صادق علیه السلام نیز فرموده اند تبسم انسان در صورت مومنین حسنه و ثواب است(کلینی، 1429ق، ج3،ص:482).
بوسیدن کودک
یکی از راههای ابراز محبّت و جلب محبت کودکان، بوسیدن ایشان است. بوسه ای که حسنه و فضیلت بسیاری دارد. (کلینی، 1429ق، ج11،ص:448). عروه بارقی نقل می کند رسول اکرم در مسجد حسنین را در کنار خود نشانده بود و گاه گاه آنان را می بوسید (مجلسی، بحارالانوار، 43/314) و آنها را به سینه مىچسبانید و مىبویید (فیروزآبادی، فضائل الخمسه من صحاح السته، 3/195).
روزی اقرع بن حابس که ناظر محبّت پیامبر نسبت به فرزندان خود بود، عرض کرد: « من ده فرزند دارم و هرگز آنان را نبوسیدهام». حضرت فرمود: کسی که رحم و محبّت نداشته باشد، خداوند به او رحم نمی کند (فتّال نیشابوری، 1375ش، ج2،ص:369). البته باید دقت داشت که شرایط و حدود نیز باید رعایت گردد تا شبهه و مشکلی به وجود نیاید. پیامبر اکرم فرمود: چون دختر شش ساله شد، او را مبوس و پسر نیز چون از هفت سالگی گذشت، زن را نبوسد. (صدوق، 1413ق، ج3،ص:437) البته این حکم در مورد نامحرمان است و نه پدر و مادر.
نوازش کودکان
نوازش یکی از راه های برقراری ارتباط عاطفی با کودکان است، چرا که کودک از این کار شادمان می گردد و موجب برقراری ارتباط عاطفی عمیقی میشود. به طبع او را الگوی خود قرار خواهد داد و کلام او را به خوبی خواهد پذیرفت. در سیره رفتاری پیامبر اکرم آوردهاند که ایشان هر روز صبح دستان مبارک خویش را بر سر کودکان به نشان نوازش می کشید. (إبن فهد حلی،1407ق، ص:89)
دوست داشتن کودکان
در سیره پیامبر اکرم و ائمه اطهار نمایان است که ایشان بسیار به کودکان علاقه داشتند، و همیشه در پی شاد ساختن کودکان و جلب توجه ایشان بودند. لذا پیامبر اکرم فرمودند: أَحِبُّوا الصِّبْیَانَ وَ ارْحَمُوهُمْ (کلینی، 1429ق، ج11،ص:449). بهترین کار این است که بچهها را دوست داشته باشى.
روزی حضرت موسى علیه السلام فرمود: خدایا بهترین کارها چیست؟ خداوند متعال فرمود: دوست داشتن کودکان، که من آنان را بر فطرت توحید آفریدم، و اگر جان ایشان را بستانم، آنان به بهشت خواهند رفت. (برقی، 1371ق، ج1،ص:293).
نمازگزاران عزیز باید دقت کنند که هنگام برخورد با کودکان باید کمال مراقبت را داشته باشند، تا کودک با روحیه لطیفی که دارد مبادا با ناراحتی و بی مهری مواجه شود که مولای متقیان بر بزرگسالان محبت و مهربانی به کودکان را واجب کرد و فرمود: ولْیَرْأَفْ کَبِیرُکُمْ بِصَغِیرِکُم (رضی، 1414ق، ص:240) و نیز رسول مهربانی ها فرمود: لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَرْحَمْ صَغِیرَنَا(مفید، 1413ق، ص:18).
یاری در تربیت نیک
یکی از وظایف خطیر والدین تربیت صحیح کودک است، آن تربیتی که امام صادق علیه السلام فرمود: بهترین هدیهی پدران برای فرزندان به ارث می گذارند، تربیت است، نه مال؛ چرا که مال می رود و تربیت می ماند (کلینی، 1429ق، ج8،ص:150) و نیز پیامبر اکرم فرمود: فرزندانتان را تکریم کنید و آنان را به نیکی تربیت کنید تا آمرزیده شوید(طبرسی، 1412ق،ص:222 و إبن ماجه، بی تا، ص:609، ح:3671).
در این زمینه والدین باید تمام تلاش و همت خود را به کار گیرند، تا به بهترین نحو کودک خود را به رشدی که مورد رضایت پروردگار است برسانند. اما از آنجا که شاید در برخی برهههای زمانی والدین توانایی یا فرصت برخی از کارهای تربیتی را نداشته باشند، بر نمازگزاران است تا در این زمینه والدین را یاری دهند یا در غیاب والدین همت به تربیت کودک گمارند و در این زمینه از هیچ سعی و تلاشی فروگذار نکنند، و مگر نه این است که یاری در تربیت کودک مسجدی معاونت و همکاری با والدین در این امر خطیر است که به دستور قرآن کریم (مائده/2) َ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى. همه مومنین موظفند تا در کارهای نیک همدیگر را یاری کنند.
کتابنامه :
إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): من لایحضره الفقیه، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، 1413ق، چاپ:دوم.
إبن شعبه حرانی، حسن بن علی(قرن4): تحف العقول، مصحح:علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1404ق، چاپ:دوم.
إبن فهد حلی، احمد بن محمد(841ق): عده الداعی و نجاح الساعی، محقق:احمد موحدی قمی، قم، دارلکتب الاسلامی، 1407ق، چاپ:اول.
إبن ماجه، محمد بن یزید القزوینی(273ق): سنن ابن ماجه، ریاض، مکتبه المتعالیه، بی تا.
برقی، احمد بن محمد(قرن4): المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371ق، دوم.
رضی، محمد بن حسین(406ق): نهج البلاغه صبحی صالحی، قم، هجرت، 1414ق، اول.
طبرسی، حسن بن فضل(588ق): مکارم الاخلاق، قم، رضی، 1412ق، چاپ: چهارم.
عیاشی، محمد بن مسعود(320ق): تفسیر العیاشی، قم، المطبعه العلمیه، 1380ق، اول.
فتال نیشابوری، محمد بن احمد(508ق): روضه الواعظین و بصیره المتعظین، قم، رضی، 1375ش، چاپ: اول.
فیروزآبادی، سید مرتضی، فضائل الخمسه من صحاح السته، 1392 ق، تهران، اسلامیه، چ دوم.
کلینی، محمد بن یعقوب(329ق): الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق، چاپ: اول.
متقی هندی، علی بن حسام(975ق): کنزالعمال، تحقیق: شیخ بکری حیانی، بیروت، 1409ق.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، 1403ق، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ دوم.
مفید، محمد بن محمد(413ق): الامالی، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق، اول.
نوری، حسین بن محمد(1320ق): مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، ال البیت، 1408ق، اول.
ورّام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی(605ق): مجموعه ورام، قم، مکتبه فقیه، 1410ق، چاپ:اول.
