سید مصطفی بهشتی

مقدمه:

اسلام عزیز برای هر شخصیت و جایگاهی در خانواده وظیفه ای مشخص کرده که بر اساس آن، اگر هر یک از اعضای خانواده به وظیفه مشخص شده خود عمل کنند، خانواده ای موفق را تجربه خواهند کرد.

در این میان، تربیت و راهنمایی فرزندان و فراهم آوردن محیطی سالم برای رشد تربیتی و اخلاقی آنها، از مهمترین وظایف والدین به حساب می آید که غفلت از آن ممکن است عواقب جبران ناپذیری داشته، باشد.

از سوی دیگر مسجد برترین پایگاه تربیتی مسلمانان به حساب می آید که می تواند تامین کننده این نیاز اساسی خانواده باشد. بنابراین رفت و آمد کودک به مسجد، تربیت صحیح دینی را برای او فراهم می کند و بار مسئولیت والدین را سبک تر خواهد کرد.

والدین و لزوم تربیت دینی و ادب آموزی به فرزندان

در میان وظایف گوناگونی که بر عهده والدین قرار داده شده، تربیت صحیح فرزندان از اولویت بالاتری برخوردار است که آیات و روایات فراوانی پیرامون آن وجود دارد.

اگرچه والدین هر دو در این زمینه مسئول هستند و باید تلاشی جدی برای دستیابی به این مهم داشته باشند اما باید دانست که بار مسئولیتی که به گردن پدر خانواده نهاده شده، سنگین تر است. چراکه پدر، سکان دار کشتی خانواده به حساب می آید و گاه، غفلت یا کم کاری او به قیمت غرق شدن تمامی اعضای خانواده تمام خواهد شد.

بنابراین حفاظت و حمایت یکایک اعضای خانواده نسبت به خطرات احتمالی مادی و معنوی، کاری بس دشوار است که سرپرست خانواده به طور مداوم باید بر آن مبادرت ورزد.

والدین و مراقبت از سلامت خانواده

درست است که نگرانی والدین برای سلامت جسمی فرزندان و فراهم آوردن بهداشت خانواده و یافتن پزشکی حاذق برای درمان بیماری های احتمالی آنها، امری ستودنی و مهم است اما باید دانست که مهمتر از سلامت جسمی، مراقبت از سلامت روح و روان و اخلاق آنها است. مراقبتی که تنها در سایه تربیت صحیح فرزندان انجام خواهد شد.

قرآن در مورد وظیفه سنگین سرپرست خانواده در برابر همسر و فرزندانش چنین می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ» (سوره تحریم، آیه 6)

«اى کسانى که ایمان آورده‏اید خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسانها و سنگهاست نگه دارید.»

در واقع خانواده ای که به دلیل عدم مراقبت و حفاظت والدین، درگیر معضلات گوناگون فردی و اجتماعی می شود، ابتدا در آتش بی فکری سرپرست خانواده می سوزد و مقصد نهایی آن جایی جز آتش سوزان جهنم نخواهد بود.

روشن است والدینی که آموزه های مناسب و مورد نیاز فرزندان خود را فراهم نکرده اند و تربیت شایسته ای را برای آنان رقم نزده اند، بیش از دیگران در معرض آسیب ها و بزهکاری ها و معضلات فردی و اجتماعی خواهند بود.

راهکارهای مراقبت از حریم خانواده

امام صادق علیه السلام می فرماید: «هنگامی که این آیه نازل شد، مردم گفتند: ای رسول خدا! چگونه خود و خانواده مان را حفظ کنیم؟» پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«اعْمَلُوا الْخَیْرَ وَ ذَکِّرُوا بِهِ أَهْلِیکُمْ فَأَدِّبُوهُمْ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ» (دعائم الإسلام، ج‏ 1، ص 82)

«عمل خیر انجام دهید و آن را به خانواده خود نیز یادآورى کنید و بر پایه فرمانبردارى از خدا پرورششان دهید.»

بنابراین راه اساسی برای خوشبختی خانواده، در درجه اول خودسازی والدین و انجام کارهای نیک در برابر دیدگان فرزندانشان است.

این نکته هم در پرهیز دادن فرزندان از بدی ها صدق می کند و هم در دعوت آنها به خوبی ها. روشن است پدری که خود دروغ می گوید و بد زبانی می کند نخواهد توانست به فرزندانش پرهیز از زشتی ها را بیاموزد. همچنین مادری که احترام به والدینش را تجربه نکرده و یا شیرینی عبادت را نمی فهمد، نخواهد توانست فرزندانش را به این امور رهنمون کند.

گام دوم نیز، آموزش خوبی ها و یادآوری آن به یکایک اعضای خانواده است که البته باید بر پایه مبانی دینی شکل گیرد. زیرا چنین تربیتی است که خانواده را به مقصود نهایی خواهد رساند.

امام صادق علیه السلام در ادامه این روایت شاهدی قرآنی می آورد تا نشان دهد که پیامبران نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند. حضرت می فرماید:

«أَ لَا تَرَى أَنَّ اللَّهَ یَقُولُ لِنَبِیِّهِ: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها» (سوره طه، آیه 132)

«آیا ندیدی که خداوند به پیامبرش می فرماید: خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش!»

بنابراین حتی پیامبران نیز موظفند با تربیت صحیح دینی فرزندان، از حریم خانواده خود مراقبت کنند.

امام صادق علیه السلام در ادامه، از آیات قرآن شاهد دیگری مطرح می کنند تا بیش از پیش به اهمیت این وظیفه سنگین والدین اشاره نمایند. حضرت این آیه را تلاوت می کنند:

«وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا.» (سوره مریم، آیه 54 و 55)

«و در این کتاب (آسمانى) از اسماعیل (نیز) یاد کن که او در وعده هایش صادق، و رسول و پیامبرى (بزرگ) بود! او همواره خانواده اش را به نماز و زکات فرمان می داد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود.»

انبوه این قبیل از آیات و روایات، گویای آن است که والدین، وظیفه سنگینی در قبال تربیت دینی فرزندانشان دارند. اما پرسش این است که این وظیفه باید در چه قالبی و در چه محیطی به سرانجام برسد؟ آیا مکانی بهتر از مسجد می تواند پاسخگوی تربیت دینی کودکان و نوجوانان ما باشد؟

مسجد، بهترین محیط تربیتی برای نوسالان

تربیت، وابسته به عوامل گوناگونی است که در این میان تاثیری که محیط پیرامونی بر روند تربیتی خواهد داشت، غیر قابل انکار است. روشن است که یک برنامه تربیتی خوب و مدون نیز، نیازمند یک محیط رشد یافته تربیتی است تا بتواند در بستری مناسب، عوامل گوناگون پیشرفت را فراهم کند.

مسجد به عنوان معنوی ترین محیط موجود در جامعه اسلامی، آماده ترین مکان برای تربیت همه افراد جامعه است. محیطی که برای عبادت فراهم آمده و رنگ اصلی آن رنگ معنویت پاک و زلال الهی است، مناسب ترین بستر برای تربیت کودکان و نوجوانان و جوانان خواهد بود.

اما با توجه به مطالب پیشین باید به نکات زیر توجه داشت.

1ـ همانطور که در آیه به صراحت آمده، والدین پیش از آنکه وظیفه ای در قبال فرزندان خود داشته باشند، موظف به مراقبت از وضعیت خودشان هستند. بنابراین گام اول برای رسیدن به تربیت شایسته فرزندان، حرکت معنوی خود والدین است که با رفت و آمد فعال به مسجد به سرانجام خواهد رسید. (قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً)

2ـ گام دوم، تظاهر و به نمایش گذاشتن این رفت و آمد در برابر دیده فرزندان است. بنابراین تصویر تلاش والدین برای رسیدن به نماز جماعت اگر در ذهن فرزندانشان بسیار تکرار شود، آنها را به سوی این کار ترغیب خواهد کرد. (اعْمَلُوا الْخَیْرَ وَ ذَکِّرُوا بِهِ أَهْلِیکُمْ)

3ـ گام سوم، سفارش مستقیم فرزندان به حضور در مسجد است که البته باید با انجام پذیرفتن دو مرحله پیش صورت پذیرد. (وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ)

4ـ گام چهارم که بیشتر بر عهده مسئولین مسجد است، فراهم آوردن محیطی مناسب برای کودکان و نوجوانان و جوانان است. محیطی که امر تربیت را بر اساس آموزه های دینی مهیا سازند و در عین جذابیت، رشد فکری، معنوی و تربیتی او را سامان بخشد. (فَأَدِّبُوهُمْ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ)

5ـ گام پنجم هم که در ادامه گام پیشین قرار دارد، آماده سازی زیر ساخت های مسجد بر اساس تربیت محور بودن این محیط معنوی است. درست است که مسجد برای عبادت و عبودیت ساخته شده و به خودی خود تربیت محور است اما باید زیرساخت های مسجد را برای ورود کودکان و نوجوانان به آن مهیا کرد و برای این کارخانه انسان سازی برنامه ای درخور فراهم کرد.

در هر صورت باید گفت که هویت مسجد به دلیل معنویت حاکم بر آن، می تواند بهترین بستر برای تربیت نوسالان و جوانان باشد.