مقدمه:

مسجد مهمترین پایگاه تربیتی در اسلام به شمار می آید، که از هنگامه ی تأسیس آن توسط رسول اکرم صل الله علیه و آله نقش اساسی را در رشد دینی مسلمانان ایفا کرد. مسجدی که هم آموزشگاه و هم عبادتگاه است. مسجدی که طبق فرموده ی روایات: اهل آن پرچمداران بهشت اند(طوسی، 529)، و ساکنان آن مالکان خانه های بهشت (صدوق، 501) و تشنگان دانش (حمیری، 68).

با این اوصاف، با قطع می توان گفت که مسجد بهترین محیط برای شکل گیری شخصیت دینی افراد است.

وقتی به شیوه های تربیتی کودکان نظر می کنیم، می یابیم که محیط، یکی از ارکان تربیت است، که با خط دهی یکی دیگر از ارکان تربیت که والدین اند، به کامل ترین حد خود خواهد رسید، و شاهد کودکی دین مدار خواهیم بود.  لذا می توان گفت که بهترین نوع تربیت در محیطی نورانی و با شیوه ای نورانی؛ می تواند صورت بپذیرد.

نقش والدین در تربیت فرزند:

والدین مهمترین نقش را در تربیت کودک دارند، پدر و مادری که پیش از تولد فرزند خویش در اندیشه ی تربیت او هستند و برای شکل گیری شخصیت خوبِ او حتی پیش از تولد، با الهام از قرآن کریم اینگونه دعا می کنند: « رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاء»(آل عمران،38)، و برای عابد شدن فرزند خویش و مسجدی شدنش با تاثیرپذیری از خلیل الله، اینگونه در مقابل معبود، ندا می دهند: «رَبِ‏ اجْعَلْنِی‏ مُقِیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاء»(ابراهیم،40).

شاید به تحقیق بتوان گفت: تأثیر گذار ترین عامل شکل گیری شخصیت دینی کودک، توسط والدین رقم خورده می شود. که در این میان با توجه به رابطه ی عاطفی کودک با مادر، نقش عمده را، در تربیت مادر ایفا می کند.

زنان در مسجد:

حضور خدیجه ی کبرا سلام الله علیها به عنوان اولین زنِ مسلمان در اولین نماز جماعت، در مسجد الحرام با توجه به اینکه امام و مأمومین در مجموع سه نفر می شدند، بسیار مشهود است (ابن سعد،8/14 و طبری، 2/312).

در تاریخ صدر اسلام شاهدیم که زنان، هنگام نماز پا به پای مردان در مسجد حضور داشتند و نماز جماعت را به همراه رسول اکرم اقامه می کردند(حمیری، 18و صدوق، الفقیه، 1/397)و حتی گاهی خودشان مسجد مخصوصی را به خود اختصاص می دادند. البته باید توجه داشت که برای حضور زنان در مسجد شرایط و ضوابطی باید رعایت شود که عبارتند از: عدم استفاده از عطر(مسلم، 2/33)، عدم اختلاط با نامحرم (ابی داوود، 2/533)، با اجازه ی شوهر(نوری، 3/446) و حجاب در مسیر (احزاب، 59). که در صورت عدم رعایت شرایط، بهترین مکان برای نماز بانوان، خانه است(صدوق، الفقیه، 1/238).

و برای تایید این گفتار باید گفت که؛ بارها رسول اکرم صلی الله علیه و آله امر می فرمودند: زنان را از رفتن به مسجد منع نکنید(إبن ادریس، 1/625)، حتی از آن بالاتر می فرمودند: مانع از رفتن زنان به مسجد در شب نشوید(دروزه، 2/381). ضمن اینکه برای مسجد رفتن ایشان قاعده هم تنظیم شد؛ که حجاب را در حین رفتن به سوی مسجد کامل کنید تا طعمه ی غرض ورزان نگردید: « یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَ‏ ذلِکَ أَدْنى‏ أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً »(احزاب، 59).

تاریخ صدر اسلام و عصر حضرت رسول صلی الله علیه و آله نیز گویای فعالیت زنان در عرصه های اجتماعی و مسئولیت ها وماموریت های مختلف آن روز به خصوص در مسجد است.

تربیت دینی کودک توسط مادر:

مادری که در پی تربیت دینی فرزند خویش است، همواره دنبال فضایی برای رشد دینی اوست، حتی پیش از تولد؛ آرمانی تربیتی را برای فرزند خود ترسیم می کند. و در این اندیشه است که تا بهترین محیط را برای تربیت او فراهم سازد.

در قرآن کریم می بینیم که مادرانی چون مادرِ حضرت مریم سلام الله علیها حتی نذر می کند تا فرزندش خادمِ مسجد گردد(آل عمران، 35)، یعنی بارالاها اگر به من فرزندی عطا نمودی او را به زیباترین نوع تربیت و به معنویت بهترین مکان مزیّن خواهم ساخت. این سبب خواهد شد هنگامی که فرزند، مورد تربیت دینی واقع شد و در مسجد حضور یافت، دیگران هم از این نوع تربیت لذّت می برند و علاقه مند می شوند، تا چنین فرزندی داشته باشند، و هم از خدا می خواهند و دعا می کنند که به ما هم چنین فرزندی را عنایت فرما؛ همانگونه که حضرت زکریا پس از مواجهه با مریم عذرا که کودکی مسجدی و تربیت شده ی دین بود، از خدای متعال چنین فرزندی را طلب کرد(آل عمران، 38) و هم اینکه این الگویی خواهد شد برای دیگر مادران که چنین شیوه ی تربیتی را سرلوحه ی کار خود قرار دهند.

اوقاتی را که مادران با فرزندان شیرخوار خویش در مسجد حاضر می شوند؛ نه تنها که از حضور ایشان جلوگیری نمی شود، بلکه با تقریر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حضور این مادران مورد تایید قرار می گیرد، به این صورت که نماز را با سرعت به اتمام می رساند تا مادری که نماز می خواند به فرزند در حال گریه اش رسیدگی کند(کلینی، 6/49).

چه زیباست! مادر فرزند خود را به مسجد راهی کند و از او بخواهد مطالب زیبایی را که در مسجد آموخته است را برای اهل خانه بازگو کند، امام حسن علیه السلام در سن هفت سالگى در مسجد هنگام سخنرانی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حاضر میشد، و سخنان پدربزرگ را حفظ می نمود، و  نزد مادرش مى‏آمد و آنچه را که حفظ کرده بود را شرح میداد. (إبن شهر آشوب، 4/7)

در ماجرای خطبه ی فدکیه ی بانوی عالمیان حضرت صدیقه ی طاهره در مسجدِ پدر عزیزش پس از رحلت، برای دفاع از حق اهل بیت، راوی و نقل کننده ی خطبه حضرت زینب کبری سلام الله علیهاست که در آن زمان کودکی 5 ساله است. او این خطبه ی زیبا را به خاطر می سپارد و برای آیندگان نقل می کند(صدوق، الفقیه، 3/568). این نشان از تربیتی هدفمند است که در دامن چنین مادری رشد یافته است.

مادرانی که چونان زینب کبری سلام الله علیها در مقابل کودکان بنی هاشم خطبه خواندند(إبن طیفور، 35) و یزید و یزیدیان را رسوا ساختند. با این نوع تربیت بود که کودکی چون امام باقر علیه السلام با اینهمه مصائبی که تحمل کرده بود، با استقامت در مقابل یزید بدون عجز و ناله؛ پس از اینکه یزید با مشورت با مشاوران خویش قصد کشتن اسراء را داشت، زبان به سخن می گشاید و اینگونه او را رسوا می کند: اینان برخلاف مشاوران فرعون رای دادند؛ زیرا هنگامی که فرعون درباره ی موسی و هارون با یارانش مشورت کرد، آنها گفتند: او و برادرش را مهلت ده(شعراء، 36)؛ ولی اینان رأی به کشتن ما دادند، و این علتی دارد. یزید گفت: علت آن چیست؟ حضرت فرمود: آنان از زنان نجیب و حلال زاده بودند؛ ولی اینان از زنان نانجیب و حرام زاده هستند؛ چون پیامبران و اولادشان را جز زنازادگان نمی کشند. در این هنگام بود که یزید سر به زیر انداخت و از این تصمیم منصرف شد(مسعودی، 171).این تربیت شده ای است که با سخنان خود هم رسوا می کند، هم روشنگری و هم نجات می بخشد.

الحمد لله رب العالمین

کتابنامه:

إبن ادریس، محمد بن احمد: السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، مصحح: غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

إبن بابویه، محمد بن علی: الامالی، تهران، کتابچی، 1376ش.

إبن بابویه، محمد بن علی:  علل الشرایع، قم، کتابفروشی داوودی، 1385 ش.

إبن بابویه، محمد بن علی: من لایحضره الفقیه، مصحح: غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی ، 1413ق.

إبن سعد، طبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410.

إبن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی: مناقب آل أبی طالب، قم، علامه، 1379 ق.

إبن طیفور، احمد بن ابی طاهر: بلاغات النساء، قم، الشریف الرضی، بی تا.

دروزه، محمد عزت: التفسیر الحدیث، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیه ، 1383ق.

رهبری، حسن: مسجد و نهاد عبادت و ستاد ولایت، تهران، دبیرخانه ستاد عالی کانونهای فرهنگی هنری مساجد، 1380ش.

حمیری، عبدالله بن جعفر: قرب الإسناد، مصحح: موسسه آل البیت، قم، موسسه آل البیت، 1413ق.

طبری، ابوجعفر محمد بن جریر: تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387ق.

طوسی، محمد بن الحسن: الامالی، مصحح: موسسه البعثه، قم، دارالثقافه، 1414ق.

کلینی، محمد بن یعقوب: الکافی، مصحح: غفاری و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407 ق.

مسعودی، علی بن حسین: إثبات الوصیه، قم، انصاریان، 1384ش.

نوری، حسین بن محمد تقی: مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت، 1408ق.