بسم الله الرحمن الرحیم

پیش درآمدی بر نقش مسجد در تحقق توصیه­های بیانیه گام دوم

مقدمه

پیامبر گرامی اسلام پس از هجرت به مدینه، ساخت مسجد را در اولویت قرار داده و مسجد قبا را بنا کرد؛ مسجد به عنوان مکان عبادت و تصمیم گیری در امور مختلف، نقش محوری در حکومت اسلامی بر عهده داشته به طوری که پس از گذشت قرن­ها، همچنان مهم ترین پایگاه اسلامی است.

مساجد از همان آغاز علاوه بر عبادت که کاربرد اصلی آن­هاست، بنا به نیاز و شرایط، کارکردهای مختلفی یافته­اند، به عنوان نمونه در هشت سال دفاع مقدس مساجد به عنوان پایگاهی برای بسیج و اعزام نیرو، در مقاطعی مکان سوادآموزی و گاهی محل مداوای مجروحین جنگی بوده­اند.

اکنون بعد از گذشت بیش از 1400 سال از ایجاد این مکان مقدس، در جامعه کنونی ما نیز برنامه­ هایی در مساجد اجرا می­شود که بخشی از آنها در راستای بُعد عبادی است و برخی دیگر پدیده­های جدیدی هستند که در مواردی اتفاق جمعی بر انجام آنها وجود ندارد. این اختلاف موجب گردیده، برنامه­های نوظهور مساجد از سوی عده ای دور از شأن مسجد و مخل کارکرد اصلی آن ارزیابی شود؛ در حالی که گروهی دیگر، این امور را موجب رونق مسجد و تقویت کننده برنامه های عبادی آن قلمداد می کنند؛ از این رو مشکلاتی در برنامه ریزی و اداره مساجد رخ می نماید، به گونه ای که امروزه در برخی از مساجد تنها به بعد عبادی اکتفاء شده است و برنامه های دیگر اجرا نمی شود.

جایگاه مسجد

از بررسی جایگاه مساجد در تاریخ، روایات و سیره حضرات معصومین: چنین به دست می آید که یکی از کارکردهای اصلی مساجد نقش حاکمیتی آن بوده به طوری که در مساجد خطبه به نام حاکم خوانده می شد و ابلاغات و بخشنامه های عمومی حاکمیت در مساجد قرائت و تبیین می گردید، این امر در سیره نبوی و علوی و در دوره کوتاه حاکمیت امام حسن(علیه السلام) مسبوق به سابقه است.

در تاریخ نیز شواهد بسیاری وجود دارد که حاکمان بیانیه ها و ابلاغات حکومتی را از طریق مساجد به سمع و نظر مردم می رساندند به طوری که سنگ نوشته برخی بخشنامه های دوره قاجاری، امروز هم بر دیوارهای مساجد اصفهان موجود است.

بنابراین در نگاه حداقلی، مسجد وظیفه اصلی قرائت و تبیین بیانیه گام دوم انقلاب را عهده دار است و از این منظر، کل بیانیه با این پایگاه دینی مرتبط است و این مهم محقق نخواهد شد مگر آن که توسط مرکز رسیدگی به امور مساجد در ابعاد مختلف آن مطالعات و پژوهش های کافی صورت پذیرد تا روش تبیین و ترویج عالمانه آن طراحی شود.

در نگاه حداکثری جایگاه مساجد نسبت به توصیه های مندرج در بخش سوم بیانیه و چشم انداز رسیدن به مسجد تراز اسلامی، علاوه بر نقش تبیین این بیانیه برای مردم، در اجرایی نمودن برخی از توصیه ها، نقش محوری دارند و در موارد دیگر می توانند کمک موثری داشته یا بستر مناسبی را جهت تحقق آن فراهم سازند.

 مقام معظم رهبری در روز جهانی مسجد فرمودند: مسجد باید پایگاه «انسان‌سازی، عمران دل و دنیا، مقابله با دشمن، بصیرت‌افزایی و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدن اسلامی» باشد.

امام حسن(علیه السلام) در بیان فواید اهل مسجد بودن می فرمایند:« مَنْ أَدامَ الاْخْتِلافَ إِلَی الْمَسْجِدِ أَصابَ إِحْدی ثَمان: آیةً مُحْکَمَةً وَ أَخًا مُسْتَفادًا وَ عِلْمًا مُسْتَطْرَفًا وَ رَحْمَةً مُنْتَظِرَةً وَ کَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَی الهُدی أَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدًی وَ تَرْکَ الذُّنُوبِ حَیاءً أَوْ خَشْیةً» (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۱۰۸).

با مطالعه این روایت که در آن فواید هشتگانه اهالی مسجد بیان شده است در می یابیم که کارکردهای مسجد تراز اسلامی از منظر امام علیه السلام چیست؟ لذا سخن بی جایی نخواهد بود اگر ادعا کنیم طبق روایت فوق، مسجد تراز اسلامی نقش بزرگی در تحقق توصیه های رهبر معظم انقلاب دام ظله العالی در این بیانیه را دارد.

اولین فایده مسجدی بودن دست یابی به «آیةً مُحْکَمَةً» است؛ آیت الله جوادی آملی در تبیین آن می فرمایند:«علوم عقلی، معرفت خدا، تفسیر قرآن کریم، بررسی آیات توحیدی، مسئله وحی، نبوت، امامت، ولایت، اعجاز، اینها جزء علومی هستند که «آیةً مُحْکَمَةً» هستند و اینها فقط در علوم عقلی فلسفه و کلام سامان می‌پذیرند»(بیانیه افتتاح واحد بانوان مجمع عالی حکمت اسلامی).

دکتر اسامه الازهری استاد اصول دین دانشگاه الازهر مصر، درباره سیستم آموزشی و تدریس در مدارس عالی و دانشگاه های آن دوران که، جامع الازهر یا مسجد جامع الازهر یکی از آنها بود، اظهار می‌دارد:«... نظام آموزشی در آن زمان عجیب بود، به طوری‌که تعداد ستون‌های الازهر شریف که بیش از ۳۶۰ ستون دارد، در کنار هر ستون یکی از علمای بزرگ می‌نشست، کتاب یا متنی علمی به دست می‌گرفت و شروع به تدریس آن می‌کرد. آنگاه طلبه‌ها دورش را می‌گرفتند... در الازهر در آن زمان در برخی وقت‌ها ۳۰ علم و در بعضی وقت‌ها ۷۰ علم تدریس می‌شد و در کنار علوم لغوی و فقهی و عقلی، علوم تجربی و کاربردی نیز تدریس می‌شد. پس الازهر، جایی برای تدریس علوم فقهی صرف نبود، بلکه یک دانشگاه آکادمیک بود که در آن فاطمیان، مذهب اهل بیت: را در تمام ابعادش آموزش می‌دادند. چه از لحاظ فلسفی و چه اعتقادی و چه فقهی...» (کیهان ۶ خرداد ۱۳۹۷).

این مطالب تنها توضیح یکی از فواید است که تعلیم و تعلم چندین رشته علمی را از کارکردهای مسجد بیان نموده و تدریس این علوم را از کارکردهای مسجد میداند؛ تبیین سایر فواید مسجد مشخص می کند انتظار شارع از مسجد امری بوده است که در برخی از ابعاد در گذشته محقق گردیده و در برخی موارد هرگز واقع نشده است.

فایده دوم اهل مسجد بودن یافتن دوست مفید (اَخاً مُسْتَفاداً) است، روایت از دوست به برادر تعبیر آورده است، مسجد باید مکانی برای پرورش دوستی برادرگونه باشد؛ در روایت دوست مسجدی را با وصف مفید آورده است یعنی دوست مسجدی باید فرد مفیدی باشد و چون قید ندارد افاده او در دو جنبه دنیا و آخرت خواهد بود؛ لذا مساجد باید برنامه های انسان سازی داشته باشند تا افرادی را با چنین صفات متعالی تربیت کنند؛ در واقع طبق این فایده، مساجد اصلی ترین پایگاه آموزش های تربیتی و پرورش دینی خواهد بود.

در فایده سوم مسجدی بودن آمده است (عِلْماً مُسْتَطْرَفاً) یعنی مسجد جایی است که در آن دانش جدیدی کسب میکنی به این معنا که فضای مسجد فضای علمی است و با حضور در مسجد دانش جدیدی به دست می آوری این همان خصوصیتی است که مسجد را به مکانی برای مباحثات علمی و نظریه پردازی تبدیل میکند و از همین نکته معلوم است که مسجد باید توقف گاه عالمان و دانشمندان باشد تا مردم از ایشان کسب فیض کنند.

فایده چهارم برخورداری از رحمتی است که انتظارش را داشته (رَحْمَه مُنتَظِرهً) است؛ به این معنا که مسجد ظرفیتی دارد که اهل مسجد با استفاده از آن به خودسازی و تهذیب نفس می پردازند تا رحمت و برکات الهی که در آرزویش بودند محقق شود به این منظور تشکیل درس اخلاق و فهم روایات در مساجد لازم و ضروری است.

همینطور است سایر فواید مسجد که جهت رعایت اختصار از شرح آنها میگذریم؛ نکته اینجاست که باید نگاه شارع به مسجد و جایگاه آن را بدانیم تا نقش مسجد در تحقق توصیه های بیانیه گام دوم انقلاب روشن شود.

فرمایشات مقام معظم رهبری مدظله العالی در تبیین جایگاه مساجد نشانگر ارتباط حداکثری فی­مابین مسجد و بیانیه گام دوم انقلاب است؛ ایشان در اهمیت حضور جوانان در مسجد می فرمایند: یکی از علل پیروزی این انقلاب مبارک در ایران اسلامی - و یا لااقل سهولت این پیروزی - این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند؛ جوانان مساجد را پر کردند و علمای اعلام، مساجد را به عنوان مرکزی برای تعلیم، تربیت، روشنگری افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند(بیانات در دیدار مردم قم 19/10/1375). یا در جایی می فرمایند: مسجد هسته مقاومت فرهنگی و پایگاه‌ های فعالیت‌ های اجتماعی است و اگر این حصار و خاکریز فرهنگی نباشد همه چیز از دست می رود (بیانات در دیدار امامان جماعت تهران 1395).

اینک سعی میکنیم توصیه های مقام معظم رهبری در بخش سوم بیانیه گام دوم انقلاب را بر اساس امکانات و ظرفیت های مساجد و نقشی که می توانند ایفاء نمایند بررسی کنیم.

توصیه های مقام معظم رهبری

یک) علم و پژوهش

علم و پژوهش عنوان اولین توصیه مقام معظم رهبری را به خود اختصاص داده است و این نشان از درجه اهمیت این موضوع می­باشد.

پیامبر خدا6 می فرمایند: «کُلُ جُلوسٍ فِی المَسجِدِ لَغوٌ إلّا ثَلاثَةً: قِراءَةُ مُصَلٍّ أو ذِکرُاللهِ أو سائلٌ عَن عِلمٍ» هر جلوسی در مسجد جز برای این سه چیز لغو و تباه است: نماز خواندن یا ذکر خدا گفتن یا فرا گرفتن علوم. (بحار، ج 77، ص86) بر اساس این روایت و روایات دیگر تعلیم و تعلم یکی از کارویژه هاییست که برای مسجد در نظر گرفته شده و در بیان منزلت آن همین کافیست که در عداد صلوه و ذکر خداوند متعال قرار گرفته است.

جایگاه جلسات علمی و آموزشی در مسجد از نگاه پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنانکه در روایت است که روزی رسول خدا6 به مسجد وارد شدند. در حالی که، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر(صلوات الله علیه) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمی دارند؛ دسته ای خدا را می خوانند و گروهی نیز آموزش می بینند و نادانان را تعلیم می دهند؛ ولی این گروه (تعلیم و تعلم) کار برتری انجام می دهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر (صلوات الله علیه) در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند، نشست (بحارالانوار، ج 1، ص 206).

لذا توصیه اول مقام معظم رهبری در خصوص لزوم شتاب دهی به تولید علم و پژوهش با ماهیت مسجد و خواست شارع و هدف او از تاسیس این مکان مطابقت دارد؛ توجه به پیشینه مساجد روشن می سازد که در گذشته این اماکن همواره مراکز تولید و آموزش علوم بوده اند و این ویژگی مختص مساجد بوده و عبادتگاه های ادیان دیگر از چنین جایگاهی برخوردار نبوده اند.

با وجودی که تخصصی شدن علوم و تاسیس مدارس و دانشگاه ها و حوزه های علمیه، کرسی های نظریه پردازی و تعلیم علوم را از مساجد خارج نمود اما مساجد نقش معرفتی و علمی خود را حفظ و پس از انقلاب تقویت نمودند به طوری که تأسیس صدها کتابخانه عمومی در سطح مساجد و تجهیز آن با ده‌ها هزار کتاب و محتوای علمی در زمینه‌های مختلف، تشکیل هزاران حلقه علمی به‌خصوص با شرکت نوجوانان و جوانان، بنای ده‌ها سالن مطالعه، اجرای پروژه های مطالعاتی و پژوهشی با همکاری نخبگان و اندیشمندان فعال مسجدی و تشکیل بیش از ۲۴ هزار کانون فرهنگی و هنری در جوار مساجد با عضویت بیش از ۲ میلیون نوجوان و جوان و سایر فعالیت ها همگی نشان از جهاد علمی فراگیر در گستره مساجد کشور دارد که با توجه به توصیه اکید مقام معظم رهبری باید بر حجم کیفی و کمی آنها افزوده گردد.

 دو) معنویّت و اخلاق

دومین توصیه مقام معظم رهبری تطابق کامل با اهداف و کارکردهای مساجد دارد که موثرترین مراکز اشاعه معنویت و اخلاق در سطح جامعه هستند و با حضور ائمه جماعات و ذاکرین اهل بیت: و تشکیل مراسمات مذهبی و محافل انس و سایر فعالیت های دینی و تبلیغی گام مهمی در ارتقاء سطح اخلاق و معنویت در جامعه برمیدارند.

رسول اکرم (صلوات الله علیه) می فرمایند: «إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ یَعْتَادُ الْمَسَاجِدَ فَاشْهَدُوا لَهُ بِالْإِیمَانِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّه»: هنگامی که دیدید مردی بر رفت و آمد به مسجد مداومت می کند وی را مؤمن بدانید». طبق این روایت اهل مسجد بودن موجب تحقق ایمان است حال ایمان چیست؟، در حکمت 218 نهج البلاغه آمده است «وَ قَدْ سُئِلَ عَنِ الْإِیمَانِ فَقَالَ عَلَیْهِ السَّلَامُ الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ»؛ این روایت ایمان را برآیند سه خصیصه معرفت قلبی، اقرار لسانی و کردار منطبق با آن معرفی می کند و چون رسیدن به مرتبه ایمان نیاز به بستری مناسب دارد، معنویت و اخلاق زمینه ساز تحقق آن در مساجد هستند. بینش مقام معظم رهبری در خصوص جایگاه معنوی و اخلاقی مسجد این گونه است: «مسجد بر محور گوهر نماز شکل می گیرد؛ بنابراین پایگاهی است برای همه‌ کارهای نیک؛ پایگاه خودسازی، انسان ‌سازی، تعمیر دل و تعمیرِ دنیا» (31 مرداد سال 95).

از گذشته مرسوم بوده است که علما در مساجد حداقل هفته ای یک جلسه درس اخلاق برگزار می کردند و ضمن یادآوری روز حساب به شمارش مکارم اخلاق و معیارهای آن می پرداختند و امامان جماعت همواره در میان دو نماز یا هر فرصتی سعی می کردند نکات کلیدی از سیره و اخلاق پیامبر و ائمه هدی: بیان کنند.

معنویت، تقویت ارزش‌های معنوی از قبیل اخلاص، ایثار و توکل در خود و در جامعه است و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمندان، راست‌گویی، شجاعت، تواضع، اعتماد به ‌نفس و دیگر خلقیات نیکو است؛ مساجد مهم ترین نقش را در بسط و تقویت این ارزش ها و فضیلت ها دارند که خود منجر به خودسازی، جامعه پردازی و نهایتا استقرار تمدن اسلامی می گردد؛

 سه) اقتصاد (مردمی و مقاومتی)

برخی گمان می کنند که عرصه اقتصاد از عرصه های علم و فرهنگ جداست و ارتباطی میان آنها نیست، اما آموزه های مترقی دین اسلام این عرصه ها را به هم تنیده و  موثر در دیگری می داند، امام صادق (علیه السلام) می فرماید: یکی ازسپاهیان عقل، غنا و یکی از سپاهیان جهل، فقر است.( الکافی، کتاب العقل و الجهل، ح 14) با این تعبیر مشخص می‌شود که فقر در واقع زمینه‌ساز جهل در جامعه است و این دو موضوع یک رابطه مشخص و تعریف‌شده در حوزه‌های اجتماعی دارند؛ طبق این روایت، فقر جهل را به دنبال دارد و می دانیم جایی که جهل لانه کند اثری از دین و فرهنگ نخواهد بود.

آثار مخرب اقتصاد بحران زده، جامعه را به ورطه سقوط می کشاند امام صادق (علیه السلام) در روایت شریفی می‌فرمایند: «غلاء السعر یُسیءُ الخُلق و یُذهِب الأمانة و یَضجُرُ المرءَ المسلم»(فروع کافی، شیخ کلینی، جلد 5، کتاب المعیشة، باب الاسعار 164، ح6) گرانی قیمت‌ها اخلاق و رفتار مردم را بد می‌کند، امانت‌داری را از بین می‌برد و مردم مسلمان را در فشار و سختی به ستوه می‌آورد. تاکید مقام معظم رهبری دام ظله العالی بر اجرای اقتصاد مقاومتی و تاکیدشان بر این مهم به جهت جلوگیری از این مشکلات است.

در برخی روایات از معاملات و حساب و کتاب های مالی در محیط مسجد پرهیز داده شده است(طوسى، محمد بن الحسن،‏ تهذیب الأحکام، محقق و مصحح: خرسان، حسن الموسوى،‏ ج ۳، ص ۲۶۳‏)، اما طرح مباحث اقتصادی و بیان مکاسب محرمه و محلله نه تنها اشکالی ندارد بلکه از وظایف مهم واعظین و علمای دین است تا مومنین را از احکام مکاسب و ضوابط کار و کسب در اسلام مطلع نمایند که اگر این کار به خوبی و درستی انجام گیرد، جامعه بازاریان و کسبه دیندار به وجود می آیند که خود در شکل دادن به اقتصاد اسلامی نقش بزرگی ایفا خواهند نمود، همچنان که در گذشته های نه چندان دور بازاریان در کلاس مکاسبی که امامان جماعت برگزار می نمودند حاضر می شدند و با اقتصاد اسلامی آشنا می گردیدند.

بر اساس این توصیه، اخلاق اقتصادی جایگاه مهمی دارد به طوری که توزیع عادلانه و پرهیز از اسراف به عنوان شاخص هایی از آن شمرده شده است که مساجد در ترویج این اخلاق نقش بسزایی دارند.

از سوی دیگر درون‌زایی اقتصاد کشور، مولّد شدن و دانش‌بنیان شدن آن و مردمی کردن اقتصاد از راهکارهایی است که در این توصیه برای برون رفت از مشکلات اقتصادی بیان شده است که مساجد می توانند به صورت موثر ورود کنند به طوری که می توان از فضاهای فرهنگی مساجد جهت آموزش کار و کسب های خانگی و مهارت های اقتصادی استفاده نمود؛ در بسیاری از کشورها صنایع دستی نقش مهمی در جدول درآمدهای ارزی دارند؛ از این رو مساجد می توانند بخشی از ظرفیت خود را به این امر اختصاص داده و با استفاده از پتانسیل نیروهای ماهر مسجدی قدم مهمی در تقویت اقتصاد خانواده ها بردارند.

تشکیل گروه های جهادی جهت حل مشکلات معیشتی اقشار ضعیف جامعه از دیگر فعالیت هایی است که در مساجد صورت میگیرد و میتوان بر تقویت آنها اهتمام نمود.

 چهار) عدالت و مبارزه با فساد

تعریف عدالت در لغت و اصطلاح دانشمندان مختلف است اما منظور نظر همه آنها در کلام امیرالمومنین7 خلاصه می شود که فرمود: عدل به معنای اعطای حق به آنچه که شایستگی آن حق را دارد است(نهج‌البلاغه: خطبه 37)؛ مقام معظم رهبری دام ظله العالی در همین بیانیه می فرماید: عدالت در صدر هدفهای اوّلیّه همه بعثتهای الهی است؛ عدالت جایگاه رفیعی در اسلام دارد و خداوند همه را به انجام آن فرمان داده است: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ»(نحل: 90).

نتایج و برکات عدالت در کلام امام علی7 تبلور یافته است: «بِالْعَدْلِ تَتَضَاعَفُ الْبَرَکَات»،(غررالحکم، ص 446) با عدل برکات چند برابر می شود. «مَاعُمّرِتِ الْبَلْدان بِمِثْلِ العَدْلِ»، (غررالحکم، ص 340) هیچ چیزی مانند عدالت باعث آبادانی کشورها نمی شود. «فَاِنَّ فِی الْعَدلِ سَعَةٌ»، (نهج البلاغه، خطبه 15) به درستی که در عدل گشایش است؛ اینها تنها بیان بخش اندکی از اهمیت پیاده سازی عدل در جامعه از منظر اسلام است.

از شروط اصلی امام جماعت عدالت است، تا عدالت نه تنها در لسان که در عملکرد و نگاه امام هم لحاظ شود و به این طریق بر مامومین تسری یافته تا در جامعه نیز جاری گردد؛ از همین رو از گذشته تا کنون مساجد تریبون اصلی مبارزه با بی اخلاقی و ظلم و بی عدالتی بوده اند و علما همواره با بهره گیری از الگوی ظلم ستیزی سیدالشهدا (علیه السلام) بر لزوم برخورد قاطع با ظالمین، ویژه خواران و غاصبین بیت المال تاکید نموده اند که ضمن ارتقاء سطح مطالبه گری مردم از مسئولین، موجب ترویج امر به معروف و نهی از منکر می گردد و احیای آن می تواند سلامت جامعه از انحرافات را تضمین نماید؛ امام حسین(علیه السلام) می فرماید: «لایَحِلُّ لِعَینٍ مُؤمِنَةٍ تَرَی اللّه َ یُعصی فَتَطرِفَ حَتّی تَغَیِّرَهُ» (الأمالى، طوسى، ص55)؛ بر هیچ چشم مؤمنی روا نیست که ببیند خدا نافرمانی می شود و چشم خود را فرو بندد، مگر آن که آن وضع را تغییر دهد.

امامان جماعت با تکیه بر جایگاه مردمی می توانند با مفسدین اقتصادی و اخلاقی در محله برخورد کنند همچنین لازم است با فساد بیَن برخی مسئولین خاطی در مناطق و محلات روبرو شده عرصه را بر این افراد که غالبا از مواضع افکار عمومی هراس دارند تنگ نمایند و آنها را از ارتکاب اعمال خلاف بازدارند که بازدارندگی یکی از خواص امر به معرف و نهی از منکر است؛ با احیای این واجب دینی جذابیت مساجد به عنوان ارگانی مستقل از قوا بیشتر شده و تلقی مردم نسبت به مساجد چون پناهگاه و مامن مظلومان خواهد شد.

 پنج) استقلال و آزادی

استقلال کشور در همه عرصه ها ضامن عزت مردم و کشور است، خداوند در قرآن می فرماید: «ولِلّهِ العِزَّةُ ولِرَسولِهِ ولِلمُؤمِنین» (بقره: 209)، خداوند عزت را مخصوص خود دانسته و پیامبر و مومنین را نیز عزیز می خواهد، از همین رو حفظ عزت کشور که در گرو استقلال آن است وظیفه حکومت اسلامی است و این حاصل نخواهد شد مگر با تبعیت از ولی امر مسلمین.

آزادی نیز از اصولی است که در اهمیت آن روایات فراوانی در منابع دینی وارد شده است که بیانگر گونه ها و مراحل مختلف آزادی است، همچنان که امام خمینی; فرمودند: آزادی از بزرگ ترین موهبت های خداوند و از متعالی ترین ارزش های انسانی است ، (صحیفه نور، ج 12، ص 91) بنابر این بر حکومت اسلامی واجب است که ضمن فراهم کردن آزادی های مشروع، از آن حفاظت و حراست نماید.

مساجد یکی از کانون های اصلی تربیت جوانانی است که باور راسخ به ارزش های دینی و ملی دارند، همین جوانان تربیت یافته مساجد بودند که تحت رهبری امام خمینی; با استبداد دوره پهلوی مبارزه کردند و استقلال و آزادی را برای این کشور به ارمغان آوردند و امروز هم این جوانان هستند که ندای استقلال و آزادی رهبر معظم انقلاب را لبیک می گویند.

برنامه های مساجد برای این جوانان که عقبه فکری و حمایتی نظام هستند باید طوری باشد که ارزش استقلال و آزادی را درک کنند و در برابر تهدیدها و وسوسه ها بایستند و این موهبت الهی را پاسداری کنند.

شش) عزت ملی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن

عزت ملی سرمایه بزرگیست که فقدان آن با هیچ جایگزینی قابل جبران نیست، تحقق و استمرار عزت ملی به فرمایش امام سجاد7 در گرو اطاعت از ولی فقیه است؛ «طَاعَهُ وُلَاهِ الْعَدْلِ تَمَامُ الْعِزِّ». (کافى، ج 1، ص 20) یعنی اطاعت از ولی عادل تمام عزت است.

نظام ما که یک حکومت اسلامی است باید در تمامی عرصه ها از الگوی رفتاری پیامبر (صلوات الله علیه) و اهل بیت: استفاده کند، سیره نبوی و علوی در برخورد با دشمنان و پیمان شکنان، روشنگر مسیر ما در روابط خارجی و مرزبندی با دشمنان خواهد بود.

مقام معظم رهبری، عزت ملی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن را شاخه هایی از اصل «عزّت، حکمت، و مصلحت» دانسته اند؛ قطعا عزت امروز کشور مرهون پایمردی مدیران جهادی و صبر مردم فهیم ایران است، تبیین و روشنگری در مورد عزت به دست آمده و توطئه و خدعه دشمنان و مرزبندی میان دوستان و دشمنان کشور از مهم ترین کارهایی است که مساجد نقش آموزشی و ترویجی دارند.

مساجد با استفاده از تمام ظرفیت های دینی، علمی و فرهنگی خود باید جوانان مسجدی را برای فهم درست این اصول مهم آموزش دهند و با فعالیت های مختلفی چون برگزاری مسابقات و اردوها و جلسات بصیرت افزایی سعی در تفهیم این اصول به سایر جوانان کشور را داشته باشند.

هفت) سبک زندگی

سبک زندگی به معنای شیوه زندگی خاص یک فرد، گروه، یا جامعه است. سبک‌های زندگی مجموعه‌ای از ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی را در بر می‌گیرد و می‌تواند به علایق، نظرات، رفتارها و جهت‌گیری رفتاری یک فرد، گروه یا فرهنگ اشاره کند.

در نگاه کلی سه نوع سبک زندگی وجود دارد، اول سبک زندگی دنیاطلبانه و دیگری سبک زندگی رهبانی و ترک دنیائی؛ سبک سوم که این دو را در کنار هم دارد سبک زندگی اسلامی است؛ امام حسن مجتبی7 فرمودند: «کن لدینا کما تعیش ابدا و کن لاخره کما تموت غداً»؛ برای دنیا چنان کار کن که گویا همیشه زنده هستی و برای آخرت چنان کار کن که گویا فردا خواهی مرد.( وسائل ، ج /2ص 535، )

بی تردید در سبک زندگی اسلامی، مسجد جایگاه ویژه ای دارد از حیث فردی به جهت اولویت حضور در فرائض و تنظیم بقیه امور زندگی روزمره بر اساس آن، و همچنین مرکز فرهنگی یک خانواده اسلامی است و از حیث اجتماعی رابطه مسجد با جامعه اسلامی به نحو تعاطی است به طوری که مسجد جزو لاینفک سبک زندگی اسلامی است و از سوی دیگر این مسجد است که سبک زندگی اسلامی را در جامعه اسلامی نهادینه میکند.

هدف از آنچه بیان گردید تبیین ارتباط وثیق میان کارکردهای مسجد و توصیه های مقام معظم رهبری مد ظله العالی، برای حرکت در مسیر گام دوم انقلاب بود؛ امید است با تقویت مسجد به عنوان نهادی فعال و اثرگذار در صحنه تعاملات فرهنگی  بتوان نمایی روشن از تمدن نوین اسلامی را به همگان نشان داد. با توجه به رسالت ذاتی مسجد و ظرفیت عظیم آن دستیابی  به این امر خطیر دور از دسترس نخواهد بود؛ انشالله.

دفتر مطالعات، پژوهش­ ها و ارتباطات حوزوی  

مرکز رسیدگی به امور مساجد         

تیرماه  1398