بسم الله الرحمن الرحیم

چکیده :

در هر جامعه ای، افراد موجود در آن جامعه در صدد داشتن زندگی آرام و توام با کمالات انسانی هستند که نقش اخلاق در سیر تکاملی بشر مهم ارزیابی می شود .

توجه عمیق به مقوله دین در تکامل انسان در کنار رعایت اخلاق خصوصا برای بشر امروز بسیار با اهمیت است که البته نشر و تبلیغ دین که ما مکتبت نورانی اسلام را در درجه اول ادیان می دانیم با محوریت اماکن متبرکه و مقدس میسر است و در میان مکانهایی که بشود دین را در آنجا جستجو کرد، همانا مسجد از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است، زیرا حرم امن الهی است و کارکردهای متنوعی هم برای مسجد بر شمرده اند که از مهمترین آنها، کارکردهای عبادی، فرهنگی، اخلاقی و تربیتی است و روی آوردن مردم به مساجد و مداومت به آن در سایه حضور در برنامه های تربیتی و معرفتی مسجد، در جلوگیری از انحرافات اخلاقی و در نتیجه تحکیم اخلاقیات در جامعه و در نهایت داشتن جامعه ای سالم و دور از هر گونه پلیدی مفید به فایده است . امروزه آن قدری که مردم از انحرافات اخلاقی رنج می برند از چیزهای دیگر رنج نمی برند و لذا مسجد به عنوان سنگری که حافظ عقیده، تفکر و اخلاق می باشد مورد توجه دوستداران و دشمنان است .

 واژه های کلیدی : مسجد، جامعه، اخلاق و معنویت                         

مقدمه :

از آن جایی که مسجد در آموزه های دین مبین اسلام به عنوان یک پایگاه مهم اجتماعی و کلیدی مد نظر می باشد باید به یک نکته اساسی دقت نظر داشت و آن اینکه، هدف اصلی از بنیان نمودن مساجد در جوامع اسلامی ،  تکامل بخشی در حوزه انسان است، زیرا بحث  اساسی در مقوله تعلیم و تربیت در اسلام انسان و ساختن افراد انسانها بر مدار اخلاق، صفای باطن و ارزشهای معنوی است . مکتب حیات بخش اسلام که دارای هدفهای مشخص، احکام و مقررات همه جانبه ای می باشد، وقتی که به اهداف خلقت بشر نگاه می کند و محصول صنعت پروردگار را با توجه به آیاتی همچون «فاذا سویته ونفخت فیه من روحی ... » حجر 29، «و لقد کرمنا بنی آدم ... » اسراء70 و در نهایت «... فتبارک الله احسن الخالقین » مؤمنون 14، نظاره می کند، می طلبد که انسان را یله و رها نداند و برای کمال او که همانا قرب الهی است، برنامه داشته باشد و اجرای درست برنامه های تکاملی دین به عقیده حقیر مامن و ماوایی می خواهد که بهتر از مسجد جایگاهی را نمی توان نام برد زیرا در تمامی ادیان و حتی فرقه های خرافی معبد و مکانی خاص برای عبادت وجود دارد و آنچه از آیات و روایات در نکوداشت مسجد می فهمیم حاکی از اهمیت این مکان مقدس است، و از طرفی برای مسجد کارکردهای مهمی مانند، آموزشی، تربیتی، اعتقادی، اخلاقی و ... را می توان نام برد .

مساجد همواره تاثیر بزرگی در حفظ و ترویج دین و تقویت رابطه بشر با خدا داشته . مسجد بزرگترین سرمایه مسلمانان است، هرکس با ارزش شگرف آن آشنا شده و در آن حضور مستمر یابد، یقینا از سرمایه های ارزشمند معنوی و اجتماعی آن بهره مند خواهد شد .( عرشی نیاسر، 1387، 7 )

در اسلام، هم اصالت فرد محفوظ است و هم اصالت اجتماع، ( شهید مطهری،  1373، 17 ) و رعایت مصالح فردی و اجتماعی توامان باید مد نظر قرار گیرد و لذا دستورات دین در خصوص ارزش مداری مسجد و توسعه کمی و کیفی مساجد، علاوه بر تاثیرات فردی، به طور حتم برافزایش سلامت جامعه بر مدار اخلاق تاثیر فراوان دارد که پرداختن به این مقوله هدف نگارش این تحقیق است

بیان مسئله :

با توجه به این که هدف از آفرینش انسان کمال اوست و کمال فردی مقدمه و بستر ساز تکامل اجتماعی است باید دید چه شرایطی را می بایست ترسیم نمود تا این هدف محقق گردد . به نظر می رسد تحقق جامعه آرمانی تنها بر پایه اخلاق، معنویت و ارزشهای والای انسانی استوار است و این مهم  فقط در سایه دین مداری و اتصال به سر چشمه زلال الهی ممکن است و از طرفی در آئین مقدس اسلام، مسجد از جایگاه مهمی برخوردار است، لذا  مسئله اصلی در  بحث ما، بیان نقش و جایگاه مسجد البته نه به عنوان یک مکان عبادی صرف، بلکه به عنوان یک پایگاه حساس عقیدتی، فرهنگی و اثر گذار در خصوص مبانی اخلاقی است .

اهمیت تحقیق :

امروزه پایه های اصلی روابط بشر در جوامع غیر دینی، بلکه غیر اسلامی، به تبعیت از نوع حاکمیت ها متاسفانه در مسیر  بی اخلاقی و یک نوع  بی قیدی و توحش مدرن  به سرعت در حرکت است و مع الاسف امروزه برخی افکار غلط و بی پایه و اساس که ناشی از نبود روح اخلاق و الگوهای رفتاری درست است، کم کم جهت تاثیر گذاری منفی بر نسل جوان و حاکم نمودن ضد اخلاق به جای اخلاق  به سوی جوامع اسلامی به خصوص کشور ما در حرکت است .

پایه گذاری شخصیت فردی بر مبنای ارزشهای معنوی و ملاکات اخلاقی، از شرایط تحقق جوامع انسانی است که امروزه ملتهای غربی و اروپایی به دلیل نگرشهای غلط سیاسی حاکم بر این کشورها از آن بهره مند نیستند، و لذا اهمیت بررسی نقش معیار های دینی و اثر گذاری اماکن متبرکه، به ویژه مسجد که علاوه بر محل امن و آرام برای راز و نیاز به درگاه احدیت، به عنوان یک سنگر و پایگاه مهم فرهنگی، عقیدتی در مواجهه با تهدیدات و تهاجمات فرهنگی  به شمار می آید، از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که از  نقش و تاثیری که مسجد در شکل گیری روحیات افراد، اخلاق و منش اشخاص و... دارد، نباید به راحتی گذشت .

پیشینه تحقیق :

شایسته نژاد، علی اکبر ( 1389) در مقاله ای با عنوان راهبردها و راهکارهای جذب جوانان به مسجد، ضمن اینکه این مکان مقدس را دارای رسالت بزرگی در هدایت و تربیت انسان می داند، مسجد را منبع فیوضات معنوی دانسته که امور تربیتی و اخلاقی جامعه را سامان می بخشد .

سمائی، علی منصور ( 1389 ) در مقاله ای با عنوان مساجد، جوانان و راهکارهای جذب آنان، مسجد را از حیث نهادینه کردن اخلاق و معنویت، برتر از مدرسه و دانشگاه دانسته و توانایی مسجد را در حل مشکلات و نارسایی های اجتماعی متذکر شده و اساسا راه حل دغدغه های دینی و مذهبی و ... را در پیوند با مسجد می داند .

جمالی، مصطفی ( 1390 ) در مقاله ای با عنوان مهندسی تمدن اسلامی و مسجد محوری، پس از تبیین تمدن اسلامی و پیوند آن با مسجد، اولین اقدام پیامبر (ص) در شکل دهی مدینه النبی و تمدنی جدید در تاریخ بشریت را تأسیس مسجد دانسته ونتیجه گرفته اند که این اقدام نشان دهنده آن است که محور و جوهرة جامعه و حکومت و تمدن در اندیشه اسلامی، مسجد باید باشد و دیگر عناصر این تمدن جدید همه باید بر مدار این محور اساسی شکل بگیرد .

مفهوم سلامت اجتماعی :

همانگونه که از معنای اجتماع می فهمیم، جامعه علاوه بر ساختار انسانی که از افراد و انسانها، با دارا بودن ویژگیهای شخصیتی و فکری و نیز با داشتن روحیات و خلق و خوی متفاوت تشکیل یافته از ساختار فیزیکی و امکانات متنوع نیز بهره مند است و هر فرد و یا حتی همان امکانات مورد اشاره به میزان ظرفیت درونی که دارند، این قابلیت و توان را دارند که تاثیر منفی و یا مثبتی را بر تمام جامعه داشته باشند، بنابراین جامعه ای را می توان سالم قلمداد نمود که اداره آن طبق رویکرد بنیادی و بر اساس تفکر انسانی مدیریت شود، به همین جهت به  نویسندگان، مورخان، هنرمندان، معلمان ویا مکانهایی مانند سینماها و ... که بیشترین تاثیر فرهنگی و عقیدتی را بر جامعه دارند توصیه اکید می شود که خود را از آلودگی ها  و هر گونه زشتی باطنی  پاک نمایند تا این نا پاکی درون بر القاء افکار و تولیدات آنها تاثیر سوء ننهد .

ضرورت وجود مبانی اخلاقی در جامعه :

جامعه ای پویا و سالم است که افراد و ارکان مدیریتی آن جامعه، دارای فکر و مبنای صحیح اخلاقی باشند  یعنی روح حاکم بر جامعه مملو از ارزشهای معنوی و انسانی باشد، زیرا آنچه از کلام معصومین علیهم السلام به ویژه پیامبر اکرم ( ص ) فهمیده می شود مقوله اخلاق بسیار مهم است، تا آنجا که ایشان هدف از بعثت خود را مکارم اخلاق می دانند، چرا که اگر اخلاق در جامعه ای نهادینه شد، خیر و خوبی ها و سیل محبت ها در آن جامعه سرازیر می شود .

امروزه مدرنیته و عصر تکنولوژی که با تفکر لیبرال دموکراسی غرب تبلیغ می شود متاسفانه از درون و باطن انسانها شروع به رواج انواع ناهنجاریهای اخلاقی و در یک کلام هرزگی جمعی نموده است و لذا ایجاد زمینه های مناسب و تعیین استراتژیک قوی جهت بازگشت به هویت انسانی بر پایه وجدانیات و اخلاق محوری، با رویکرد دینی و تمدن اسلامی بهترین شیوه در خنثی سازی کید دشمنان و هوس رانان است .

مفهوم و جایگاه مسجد :

الف : مفهوم مسجد :

واژه مسجد که در لغت از ریشه «سجد » به معنای کرنش و تعظیم آمده، بر وزن مفعل، ( به کسر عین )  یعنی محل سجده و عبادت می باشد که به لحاظ اهمیت آن، این کلمه 28 بار در قرآن کریم ذکر شده است

مسجد همانا عبادتگاه مسلمین و مکانی امن جهت پیشبرد برنامه های دینی بوده و حتی در یک حدیث قدسی داریم که خدای متعال فرموده : خانه های من در روی زمین مساجدند ( کشاف، ج 2، 179 ) والبته امروزه کارکرد ها و اهداف متنوع و بلندی برای مسجد ترسیم شده که در ادامه مطالب به مهمترین آنها اشاره خواهد شد .

ب :  جایگاه مسجد :

مسجد در تمامی دورانهای تاریخی در میان مسلمین، اصلی ترین پایگاه دین، برترین مکان برای تقویت ایمان، زدودن زنگار و آلودگی های روحی و محل تجمع دلسوزان اسلام بوده است .

آنقدر مسجد دارای اهمیتهای گوناگون است که این مطلب در آیات وسایر ادله به خوبی منقح گشته که ذیلا برخی از این موارد را ذکر می کنیم .

1 – آیه ( و ان المساجد لله ...) جن /18 . مساجد، ویژه و از آن خداست .

2 - آیه ( ما کان للمشرکین ان یعمروا مساجد الله ...) توبه /17، که در این آیه خدای متعال به صراحت عدم عمران مسجد توسط مشرکان را امر می کنند و این علاوه بر اهمیت مسجد  حاکی از رویارویی مسجد در برابر دشمنان است .

3 – حدیثی از پیامبر اکرم «ص » که بهترین زمینها را مسجد می دانند ( بحارالانوار، ج84، 128 ) و نیز در سوالی که ایشان در مورد بهترین خانه ها از جبرئیل نمودند، در پاسخ شنیدند که مساجد بهترین خانه ها نزد خداوند است ( کافی، ج 3، 482 )

مسجد، مرکز توجه به جامعه :

اسلام به خلاف انحرافی که پیروان مسیحیت ایجاد کردند و رهبانیت و کناره گیری از جامعه را تبلیغ می کردند ودرآیه 27 سوره الحدید، خدای متعال به مزمت چنین عزلت نشینی می پردازد، دین جامعی است که هم به فرد توجه دارد و هم به اجتماع، و یکی از راههای تربیت و رشد یافتگی را حضور در جامعه و جماعت می داند و مسجد حقیقتا مکانی مناسب برای بهره گیری از برکات جماعت است . مؤمنین هنگامی که در نماز جماعت، نماز جمعه و... که مردم به صورت جمعی در مساجد شرکت میکنند حاضر می شوند، به وضوح از حال یکدیگر، مشکلات یکدیگر، اوضاح کشور وسایر مسلمانان و ... با خبر می شوند که این مسئله در هدایت و تربیت انسان مؤثر است . زیرا وقتی انسان از گرفتاریها و سختی ها ی مردم و جامعه مطلع می شود دیگر نمی تواند بی تفاوت باشد، وقتی تنگناها را می شنود دیگر به راحتی از آنها نمی گذرد، و این نتیجه مسجد است، مسجد انسان را از یله بودن و بی تفاوت شدن می رهاند و این همان اخلاق حسنه ای است که جامعه را زنده می کند و موجب رشد جامعه است .

مسجد، پایگاه هدایت و تربیت :

هدایت عبارت است از اینکه انسان با بهره گیری از نعمت ایمان در خط دین و در راستای فرامین شریعت قرار گیرد و خود را به زیور تقوا آراسته نماید و با دوری از آلودگی ها و تزکیه نفس در مسیر بندگی حرکت کند، که در نهایت چنین فردی تربیت یافته قلمداد می شود .

حال ذکر این نکته ضروری است که  میان هدایت بشرو تربیت او با مسجد پیوند محکمی برقرار است  زیرا چه کسی می تواند مکانی بهتر از مسجد را برای بندگی و تربیت انسان نام ببرد ؟ در حدیث گهر باری از پیامبر اکرم ( ص )به اهمیت اقامه نماز در مسجد اشاره شده و آن را جزء سنت ها دانسته اند و تخطی از این سنت و خواندن نماز در خانه را موجب گمراهی می دانند . ( فقه السنه، ج 1، 365 )

پس می بینیم که پیامبر ( ص ) رفتن به مسجد و حضور در جماعت را که از برکات زیادی برخوردار است را سنت خود و عامل هدایت معرفی کرده اند و هدایت نیز از مقدمات کمال است و کمال یافتگی به طور حتم در رشد و تحکیم بنیانهای فردی و اجتماعی مؤثر است .

مسجد کانون پرورش و تعالی روح :

هر کسی که پا به عرصه وجود می گذارد، دارای فطرت پاک خدادادی است و چگونگی تربیت است که او را یهودی یا مسلمان، خوب یا بد، صالح یا ظالم می پروراند . ادامه دادن بر سبیل فطرت پاک، نیازمند برنامه و تربیت صحیح است . بدیهی است که اگر افراد از دوران کودکی و یا نوجوانی که آمادگی بیشتر و بهتری برای یادگیری دارند به سوی مسجد سوق داده شوند و با برنامه های فرهنگی و مذهبی انس بگیرند، رفته رفته در مسیر رشد و تعالی روح گام بر می دارند و چه عاملی بهتر از روی آوردن به مسجد می تواند کودک ما را تربیت نماید و او را فردی صالح برای جامعه قرار دهد.

نقش محوری مسجد در جامعه :

مسجد که میراث گرانبهای پیامبر اکرم ( ص ) به شمار می رود همیشه برای مسلمین علاوه بر اینکه

عبادتگاه و مامن راز  بوده و دارای تقدس می باشد از جنبه های دیگری نیز حائز اهمیت بوده است که این

اهمیت داشتن، ضرورت وجود چنین مکانی را در جامعه یادآوری می کند.

مسجد سرزنده و پویا برای پیشبرد اهداف جوامع اسلامی بسیار مهم می باشد، زیرا در اسلام بر خلاف سایر ادیان که کلیسا ها و معابد صرفا مکان عبادت است مردم در مساجد علاوه بر این که به عبادت می پردازند و مشکلات شرعی خود را حل می نمایند، چاره جویی در برخی از مشکلات اجتماعی خود را از قبیل (ارائه مشاوره های خانوادگی، روانشناختی و .. )، اقتصادی ( از قبیل دادن وام و قرض الحسنه به نیازمندان و ... ) را هم در مسجد جستجو می کنند و مساجد از دیر باز محل مانورهای سیاسی بر علیه دشمنان نیز بوده است به گونه ای که بسیاری از اعزام رزمندگان به جنگ علیه دشمنان در طول تاریخ از مساجد بوده و در خصوص اهمیت مسجد همین مقدار بس که حضرت امام خمینی «ره »  مساجد را سنگر دانسته اند .

کارکرد های اساسی مسجد :

برای مسجد، علاوه بر اینکه مکانی خاص برای اظهار بندگی است، کارکردهای دیگری از قبیل، اینکه کانون هدایت و ارشاد، مرکز آموزش و سواد، پایگاه نهضت و جهاد، مقر قضاوت و قرارگاه سیاسی(کس نزانی، 1390، 7 ) است را نیز می توان ذکر نمود که در ادامه چند کارکرد مهم را بیان می کنیم .

1 -  کارکرد دینی و اعتقادی : باید گفت که اولین و مهمترین کارکرد مسجد، کارکردی عبادی است زیرا مهمترین نتیجه و فلسفه وجودی مسجد، پرداختن به امور مذهبی و تحکیم مبانی اعتقادی است . یک فرد مسلمان هرچه بتواند آموزه های دینی را خوب بفهمد و مقید به احکام اسلام شود قطعا این مسئله موجب تقید او به مسائل اخلاقی نیز می شود و لذا ایجاد مسجد، تجهیز آن و مهمتراز آن، حضور مردم به ویژه جوانان در مسجد به تحکیم بنیانهای اخلاقی اجتماع کمک می کند .

2 – کارکرد آموزشی : آنچه از سیره نبی مکرم اسلام ( ص ) و ائمه اطهار علیهم السلام به جا مانده، حاکی از توجه این بزرگان به مقوله آموزش مردم به برکت مسجد بوده، چرا که خود منابر معصومین و خطابه ها سراسر کلاس درس قرآن، احکام، اخلاق و پند و اندرزهای گوناگون بوده است و امروزه به مدد الهی و به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی، مساجد از رونق خوبی برخوردار شده و بسیاری از برنامه ها وانواع کلاسهای آموزشی در قالب طرح های معرفت، بصیرت، غنی سازی اوقات فراغت و ... علاوه بر جذب مردم به ویژه نوجوانان و جوانان به حضور در مسجد، باعث آگاهی بخشی در بسیاری از امور مختلف شده که این مسئله  کمک شایانی در حل برخی از معضلات اجتماعی نموده است .

3 – کارکرد فرهنگی و تربیتی : از دیگر کارکردهای مسجد، کارکرد فرهنگی و تعاملی مسجد است، مسجد جایگاهی بلند در ترویج و نهادینه کردن فرهنگ اسلامی و دست یابی به اهداف غایی دین، یعنی تعالی و کمال فرد و اجتماع است. البته کارکرد فرهنگی مسجد بسیار فراوان است و لذا لازم است در مهندسی فرهنگ و مهندسی فرهنگی کشور توجه وافر و اساسی به این مقوله بشود واز طرفی چون تربیت و تعلیم همیشه توامان بوده و سفارش دین می باشد، به حمد الهی امروزه تشکیل برخی نهادهای فرهنگی و تربیتی در مساجد مانند هیئات مذهبی، کانونهای فرهنگی مساجد و...، توسط جوانان با نشاط، اجرای بسیاری از طرح های فرهنگی را به دنبال داشته و دارد که در بسیاری از  مساجد به نسبت فکر و نیروی انسانی و امکانات در گیر موجب حضور اقشار مختلف جامعه، حتی نونهالان شده که این امر قطعا در شکل گیری شخصیت مثبت در افراد موثر می باشد و لذا کودک یا نوجوانی که در سن کم به مسجد روی می آورد و قرین مسجد می شود اگر با برنامه ریزی درست و دامنه دار، تشویق به حضور مکرر و دائمی شود، بدون شک فردی صالح خواهد شد و همین امر موجب رشد مبانی اخلاقی در او می شود .

4 – کارکرد اجتماعی، سیاسی : یکی از مهمترین کارکردهای مسجد در تاریخ و سیره نبوی، شکل دهی تمایلات اجتماعی و هدایت سیاسی جامعه می باشد. بسیاری از برنامه ریزی های سیاسی پیامبر(صلی الله علیه و اله وسلم)‌ در مسجد انجام می پذیرفت، پس از پیامبر(صلی الله علیه و اله وسلم)‌ بیعت های رسمی در مسجد صورت می پذیرفت ،  خطبه حضرت زهرا (س) بر علیه خلافت ابوبکر در مسجد ایراد گردید و امام علی(علیه السلام) مسجد کوفه را مرکز تربیت و شکل دهی تمایلات مردمان کوفه قرار داده بود. ( مصطفی جمالی، 1390، 13 )

شرکت مؤمنین در مسجد برای اقامه نماز جماعت، ادعیه و مناسبتها، علاوه بر اینکه یک رنگی و مساوات را به همراه دارد و هیچ تمایزی بین افراد به حسب غنا و فقر، کارگر و مسؤول، سیاه و سفید و... وجود ندارد، بلکه حتی همین شرکت در جماعتهای مسجد باعث با خبر شدن از اوضاع و احوال یکدیگر شده و بعضا موجب رفع گرفتاری نیز می شود که این از برکات مسجد است.

پس هرگاه بتوان مسجد را  محلی برای حل اوضاع اجتماعی و سیاسی طبق موازین شرع قرار داد، یکی از این موازین در حل بحرانها، تقید به مبانی اخلاقی است، زیرا هم قداست مسجد و هم آموزه های دین تبعیت از اخلاق را تکلیف ما می داند و به تعبیر دیگر ما معتقد نیستیم که هدف وسیله را توجیه می کند، لذا پایبندی به اخلاق در رفع مشکلات ره آورد مسجد است .

الگو پذیری از اهل مسجد :

بعد از ذکر مختصر مطالبی که در خصوص جایگاه مسجد عنوان شد، می طلبد که پاره ای از مهمترین ویژگی های اهل مسجد را نیز بیان کنیم، زیرا مسجد هم خودش جایگاه والایی دارد و هم عابدینش دارای

فضایلی هستند و در نتیجه نقش اثر گذار اهل مسجد در رشد اجتماع نکته مهمی است . 

1 -  مفاد آیه 18 سوره توبه بیانگر این مطلب است که اهل مسجد مؤمن به خدا و قیامت بوده، نماز به پا می دارند و زکات می دهند، و فقط از خدا می هراسند .

2 –  مفاد آیات 36 و 37 سوره نور بیانگر این است که اهل مسجد صبح و شب به تسبیح خدا می پردازند ( یعنی شکر گزارند ) و هیچ معامله و تجارتی آنها را از نماز و زکات باز نمی دارد .

3 – حدیثی از پیامبر ( ص ) است که فرمود : هرگاه دیدید مردی پیوسته به مسجد رفت و آمد می کند، او را مؤمن بدانید زیرا به فرموده خدا تنها آنان که به خدا ایمان دارند، مساجد را آباد می کنند ( مستدرک الوسائل، ج 3، 362 )

4 -  حدیثی از امام صادق ( ع ) که فرمود : از هر گروهی تنها آنان که در فضیلتها از همگان برترند و الگو نمونه مردمند به مسجد می آیند، همچنین از هر خانواده ای برگزیدگان آنها اهل مسجد است ( وسائل الشیعه، ج 3، 477 )

علاوه بر موارد فوق که بیشتر جنبه معنوی داشت باید گفت که اهل مسجد دارای ویژگی های فراوانی از قبیل، عدالت و انصاف، محبت و مدارا، صفا و خلوص نیت ؛ خیر خواه، یار و مدد کار، پشتیبان یکدیگر در سختی ها و.... را نیز دارا هستند که این موارد از خصایص و فضایل اخلاقی آدمی محسوب می شود و دارنده چنین صفاتی به طور حتم در رشد جامعه نیز مؤثر خواهد بود .

راهکارها و پیشنهادها :

به منظور بیان نقش مسجد در تحکیم بنیانهای اخلاقی جامعه، راهکارهای زیر پیشنهاد می شود .

1 -  دقت، توجه عمیق و باور اساسی دلسوزان، مسئولان و متولیان فرهنگی کشور به این که توسعه فرهنگی و تربیتی کشور به ویژه نسل جوان بر محوریت مسجد است، زیرا مسجد مرکز تحول و رشد اخلاق فردی و اجتماعی آحاد جامعه اسلامی است .

 2 – استفاده از روشهای تبلیغی و جذب جدید، مانند  فضای مجازی، کارگاههای معرفتی ،  کرسی های نظریه پردازی و اندیشه محور، فضای هنری و... برای تبیین کارکردهای مسجد، جهت آشنایی مردم به نقش مسجد در حل انواع مشکلات و بحرانهای فکری و اخلاقی به خصوص برای نسل جوان که مهمترین بستر برای تهاجمات فرهنگی و طعمه های ضد اخلاقی هستند .

 3 – حاکم نمودن روح تعبد، معرفت و شناخت حقیقت دین و اخلاق در مساجد که ثمره آن هم حاکمیت روح تعبد و تعهد در جامعه است و همه موجب باز شدن بسیاری از گره های روحی و اخلاقی است .

4 – تعامل عمیق و استفاده از قوه جاذبه  متولیان مساجد، به ویژه امام جماعت که رکن اصلی مسجد است و در واقع مردم به ویژه جوانان او را رابط میان خدا با آنان می دانند، جهت ایجاد انگیزه برای حضور مردم در مسجد و بهره گیری از فیوضات مسجد . زیرا هرگاه عنصر مهر و محبت از سوی کارگزاران مسجد نمایان باشد، جوانان گریزان به خاطر آن رگه های محبتی که در مسجد دیده اند، به مسجد روی می آورند

5 – ایجاد رونق در مسجد با برگزاری جلسات وعظ و خطابه، برنامه های  جشن، هنری، ورزشی، مسابقات و... با توجه به مقتضیات زمانی ( البته با بهره گیری از روشهای جدید و نوآوری در جذب )

6 -  تغییر نگاه متولیان فرهنگی براین اساس که در تعیین مهندسی فرهنگی کشور می بایست نوع برنامه ریزی و استراتژیک بر مدار و محوریت مساجد شکل بگیرد تا هم روح معنویت در برنامه ها لحاظ شود و هم زمینه شکل گیری جبهه فرهنگی توحیدی در مقابل جبهه مادی پدید آید.

7 – انجام یک تحقیق مفصل جهت تبیین شرایط و ویژگی های جامعه مطلوب، با توجه به شاخص های اخلاقی، تبیین انتظارات جامعه دینی از مساجد و سنجش وضع موجود و در نهایت تطبیق این اوضاع، جهت تعیین مقصد و برنامه ریزی صحیح  برای  ایجاد جامعه ای سالم با محوریت مسجد .

نتیجه گیری :

مسجد با توجه به نام و مفهوم مقدسی که در میان مسلمانان دارد، در طول تاریخ همیشه به عنوان یک پایگاه عظیم فرهنگی و اجتماعی، مرکز توجه همگان به خصوص دشمنان بوده است .

با نگاهی به برخی از آیات و روایاتی که در شان و منزلت مسجد و جایگاه عظیم آن و نیز سیمای اهل مسجد وارد شده، کارکردها و اهداف بلندی برای مسجد عنوان شده است که از این میان، اثرات فرهنگی، تربیتی مسجد از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا امروزه آنچه بیشتر از هر چیزی موجب آزار و اذیت انسانها به ویژه افراد دین دار می شود، تهاجمات فرهنگی و ناهنجاریهای اخلاقی در جوامع است که ما در این مطالب مختصر به این نتیجه رسیدیم که انسان در پرتو دین داری و با روی آوردن به مسجد به عنوان مکانی امن و پایگاهی فرهنگی می تواند با تعالی روح و معنویات به درجات والای انسانی برسد که اگر سیل انسانها به سمت مسجد روانه شود، بدون تردید تحولی عمیق در اخلاقیات و تغییری نو در نگرش افراد جامعه خواهد شد . جامعه ای که بتواند خود را در مسیر رعایت اخلاق قرار دهد سالم و پویا خواهد بود .

فهرست منابع :

قرآن کریم

ابن منظور، لسان العرب، ج 3 ، بیروت ، دار صادر ،  1997 م

برومند اعلم ، عباس، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی،  چاپ دوم ، قم ، انتشارات ستاد اقامه نماز، 1384 ش

جمالی، مصطفی، مهندسی تمدن اسلامی و مسجد محوری ( مقاله )، قم، 1390 ش

حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج 3، تهران، 1403 ق

زبیدی ،  سید محمد، تاج العروس، ج 8، بیروت، داراحیاء تراث العربی ،  1970 م

زاهری، احسان، مسجد با محوریت پیامبر اعظم، قم، انتشارات الطیار، 1385 ش

سمائی، علی منصور، مساجد، جوانان و راهکارهای جذب ( مقاله ) 1389

سید سابق، فقه السنه ( ترجمه محمود ابراهیمی ) انتشارات مردم سالاری، 1386 ش

شایسته نژاد ،  علی اکبر، راهبردها و راهکارهای جذب جوانان به مسجد ( مقاله )، 1389

عرشی نیاسر، عباس، مسجد گوهر بی همتا، قم، نشر معروف، 1387 ش

عزیزی، عباس، سلامت روح، قم، انتشارات نبوغ، 1376 ش

کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، ج 3، تهران ،  نشر اسلامیه، 1365  ش

کس نزانی، اسماعیل، مسجد، جایگاه تربیت و دعوت، سنندج، نشر آراس، 1390ش

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 84، تهران، نشر اسلامیه، 1366 ش

مطهری، شهید مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، قم، انتشارات صدرا، چاپ بیست و سوم، 1373 ش

نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، مشهد، مؤسسه آل البیت، 1407 ق

نوبهار، رحیم، کوی دوست، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1376 ش