شرایط عمومی امام جماعت

شروط ویژه برای ائمه جماعات

1. برخورداری از علم و فضل
2. برخورداری از تقوا و فضیلت های اخلاقی
3. سعه صدر و گشاده رویی
4. رعایت اعتدال و پرهیز از اطاله نماز و سخنرانی
5. برخورداری از مقبولیت اجتماعی
6. حضور منظم در مسجد به ویژه برای اقامه نماز
7. اهتمام به مسجد و برنامه های آن
8. مدیریت در هماهنگی نیروها
9. حرفه و شغل ندانستن نماز جماعت

کتابنامه

شرایط عمومی امام جماعت

در فقه شیعه، برای ائمه جماعات شرایطی عمومی ذکر شده که عبارتند از: ایمان، طهارت مولد، عقل، بلوغ، مرد بودن،[1] عدالت[2] و مروت.[3] امام به نظر می رسد امروزه با توجه به پیشرفت علم و بالا رفتن سطح آگاهی های عمومی، ائمه جماعات باید دارای ویژگی های دیگری علاوه بر شرایط عمومی باشند تا به توفیقاتی دست یابند:

شروط ویژه برای ائمه جماعات

1. برخورداری از علم و فضل

امام صادق (علیه السلام) از نبی مکرم (صلی الله علیه واله وسلم) نقل می کند که فرمود:

یَتَقَدَّمُ الْقَوْمَ أَقْرَؤُهُمْ لِلْقُرْآنِ فَإِنْ کَانُوا فِی الْقِرَاءَه سَوَاءً فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَه فَإِنْ کَانُوا فِی الْهِجْرَه سَوَاءً فَأَکْبَرُهُمْ سِنّاً فَإِنْ کَانُوا فِی السِّنِّ سَوَاءً فَلْیَؤُمَّهُمْ أَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّه وَ أَفْقَهُهُمْ فِی الدِّین [4]

«امام جماعت کسی است که قرائت نیکویی داشته باشد و اگر در قرائت مساوی بودند کسی که سابقه بیشتری در هجرت دارد مقدم است و اگر مساوی بودند کسی که مسن تر است و اگر مساوی بودند آنکه به سنت عالم تر و فقیه در دین باشد. بر دیگران مقدم است».

بر اساس شواهد تاریخی، می توان گفت: علم و دانش بیشتر نسبت به اسلام یکی از شروطی است که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) در انتخاب ائمه جماعات مدنظر داشتند. واقدی می نویسد: هنگامی که نمایندگان ثقیف نزد رسول خدا در مدینه ایمان آوردند، هنگام بازگشت از حضرت در خواست امام جماعت کردند. پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) عثمان بن ابی العاص را، که از همه آنان کوچک تر بود، به این سمت گماشت، چون علم و دانش او نسبت به اسلام بیشتر بود.[5]

مسجد به دلیل در دسترس بودن برای همه افراد جامعه، از جمله مراکزی است که می تواند محلی برای طرح ابهامات و مجهولات نسل جوان امروز باشد. مسجد می تواند خلأ فکری نسل آینده را پر نماید و او را ارضا کند. از این رو، ائمه جماعات، که بار معنوی مسجد را بر دوش می کشند، مسؤولیت خطیر پاسخ گویی را نیز بر عهده دارند. پاسخ به سوالات و دغدغه های نسل جوان و نیازهای او پیش از همه، شناخت جوان را می طلبد. استاد مطهری می فرماید:

«فکر اساسی این است که اول ما درد این نسل را بشناسیم؛ درد «عقلی وفکری»[6] و با شناخت دردها و نیازها، در صدد تسکین درد و برآوردن نیازهای آن باشیم تا به سراغ دیگر مکاتب نروند. به فرموده ایشان «اگر ما به قدر کافی آب زلال و گوارا عرضه کرده بودیم، به سراغ آب های آلوده نمی رفتند».[7]

پس از شناخت جوان و نیازهای او، باید با مطالعه و تحقیق در صدد پاسخ گویی برآییم. از این رو، ائمه محترم جماعات باید اهل علم و مطالعه باشند تا بتوانند با ارائه راه کارهای علمی و عملی، مردم را به سوی هدف های عالی رهنمون شوند. مطالعه و تحقیق موجب می شود امام جماعت همگام با مناسبت های سیاسی و اجتماعی حرکت کند و متناسب با مباحث روز و مشکلات نسل عصر خود، به ارائه بحث و سخنرانی و رفع مشکلات بپردازد.

شهید مطهری می نویسد:

«مربیان دین باید اول بکوشند خودشان عالم و محقق و دین شناس شوند و به نام دین مفاهیم و معانی نامعقولی در اذهان مردم وارد نکنند که همان معانی نامعقول منشأ حرکت های ضد دینی می شوند. ثانیاً، در اصلاح محیط بکوشند و از آلودگی های محیط تا حدود امکان بکاهند. ثالثاً، از همه مهم تر و بالاتر اینکه به نام دین و به اسم دین با فطریات مردم معارضه و مبارزه نکنند».[8]

شاید به همین دلیل است که در روایات، تأکید شده نماز جماعت را پشت سر عالم و دانشمند به جای آورید. نبی مکرم (صلی الله علیه واله وسلم) می فرماید:

«َ مَنْ صَلَّى خَلْفَ عَالِمٍ فَکَأَنَّمَا صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه واله وسلم)».[9]

«کسی که پشت سر عالمی نماز بگذارد همچون کسی است که در نماز به پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) اقتدا کرده است».

روشن است که پاسخ گویی به اشکالات وا بهامات و سؤالات شرعی افراد جامعه علاوه بر ثمرات دنیوی، اجر اخروی نیز به دنبال دارد. در روایتی، امام علی (علیه السلام) نقل می کنند که روزی یکی از زنان مدینه به محضر حضرت زهرا3 رسید و گفت: مادر پیری دارم که در مسائل نماز سؤالاتی دارد و مرا فرستاده است تا مسائل شرعی نماز را از شما بپرسم. حضرت فرمود: بپرس. او مسائل فراوانی را مطرح کرد و پاسخ شنید. اما در ادامه، خجالت کشید و گفت: ای دختر رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم)! بیش از این نباید شما را به زحمت اندازم! حضرت فاطمه3 فرمود:

«هَاتِی وَ سَلِی عَمَّا بَدَا لَکِ أَ رَأَیْتِ مَنِ اکْتُرِىَ یَوْماً یَصْعَدُ إِلَى سَطْحٍ بَحَمْلٍ ثَقِیلٍ وَ کِرَاهُ مِائَه أَلْفِ دِینَارٍ یَثْقُلُ عَلَیْهِ فَقَالَتْ لَا فَقَالَتْ اکْتُرِیتُ أَنَا لِکُلِّ مَسْأَلَه بِأَکْثَرَ مِنْ مِلْ ءِ مَا بَیْنَ الثَّرَى إِلَى الْعَرْشِ لُؤْلُؤاً فَأَحْرَى أَنْ لَا یَثْقُلَ عَلَی »[10]

«باز هم بیا و هر سؤالی داری بپرس. آیا اگر کسی را روزی اجیر نمایند تا بار سنگینی به پشت بام ببرد و در مقابل، صدهزار دینار طلا مزد بگیرد چنین کاری برایش دشوار است؟ زن در پاسخ گفت: خیر حضرت فرمود: من هر مسأله ای را که پاسخ می دهم بیش از فاصله بین زمین و عرش، لؤلؤ پاداش می گیرم. پس سزاوارتر است که بر من پاسخ  وی سنگین نیاید».

ائمه جماعات با مسلح شدن به سلاح علم، باید خود را پاسخ گوی نسل جوان معرفی کنند و به استقبال شبهات و سؤالات بروند و اگر در جایی پاسخ منطقی نداشتند، با مهلت گرفتن از سؤال کننده، به دنبال پاسخ دقیق و منطقی بگردند؛ زیرا دین ما دین پاسخ گویی است؛ همان گونه که استاد شیهد مطهری می نویسد:

«من بر خلاف بسیاری از افراد، از تشکیلات و ایجاد شبهه هایی که در مسائل اسلامی می شود با همه علاقه و اعتقادی که به این دین دارم به هیچ وجه ناراحت نمی شوم. این آیین مقدس آسمانی در هر جبهه از جبهه ها که بیشتر مورد حمله و تعرض واقع شده با نیرومندی و سرافرازی و جلوه و رونق بیشتری آشکار شده است».[11]

بر اساس تحقیقات میدانی به عمل آمده، 66 درصد پاسخ گویان میزان علم و اطلاعات و آگاهی امام جماعت را از عوامل موفقیت امام جماعت و حضور جوانان در مسجد می دانند.[12]

1. برخورداری از تقوا و فضیلت های اخلاقی

امام علی (علیه السلام) می فرماید:

«مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْیَبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ وَ لْیَکُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ ».[13]

«کسی که خود را رهبر مردم ساخته است باید پیش از آنکه به تعلیم دیگران بپردازد، خود را بسازد، و پیش از آنکه به گفتار تربیت کند، با کردار تعلیم دهد؛ زیرا آنکه خود را تعلیم دهد و ادب کند به تعظیم سزاوارتر است. از آنکه دیگری را تعلیم دهد و ادب آموزد».

حدیث شریف یاد آور این نکته است که امام جماعت موفق و نمونه کسی است که با خود و نفس اماره اش پیوسته مبارزه می کند و اگر این مبارزه در طول مدت مسؤولیت و بلکه همیشگی بود بی تردید، انسان سربلند خواهد شد. بر اساس متون روایی، اگر کسی رابطه بین خود و خدایش راآن گونه که مورد رضایت خداوند است اصلاح کند خداوند هم رابطه او را با مردم اصلاح می کند. امام علی (علیه السلام) می فرماید:َ «مَنْ أَصْلَحَ ِیرَتَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ عَلَانِیَتَهُ وَ مَنْ أَصْلَحَ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَصْلَحَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاسِ».[14]

«کسی که نیت و درون خود را اصلاح کند خداوند ظاهر و آشکار او را اصلاح گرداند و کسی که برای دینش کاری انجام دهد خداوند دنیای او را تأمین می کند. و کسی که رابطه بین خود و خدایش را نیکو گرداند خداوند هم رابطه او را با مردم نیکو می نماید».

معلوم است که این مبارزه آسان هم نیست. امام خمینی(ره)  اولین حدیثی را که در کتاب گران سنگ چهل حدیث نقل می کند در خصوص دشواری مبارزه با نفس است که بر اساس روایت، از آن به «جهاد اکبر» تعبیر شده است. طبق این روایت، امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

«پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) گروهی را به جهاد با دشمنان فرستاد. اما وقتی برگشتند، فرمود: آفرین بر گروهی که جهاد کوچک تر (اصغر) را به انجام رساندند، ولی جهاد بزرگ تر (اکبر) باقی مانده است! گفتند: یا رسول الله! جهاد اکبر کدام است؟ فرمود: مبارزه با نفس».[15]

بر اساس تحقیقات میدانی انجام شده، برخورداری از تقوا از مهم ترین عوامل موفقیت امام جماعت به حساب می آید.

«حرکات امام جماعت خیلی مهم است. حرکات امام جماعت از نظر هیچ کس نادیده انگاشته نمی شود؛ یعنی همه اعمال امام جماعت برای مردم الگو است».[16]

«قاعدتاً همه آن ها (ائمه جماعات) باید در عمل به احکام اسلامی، اسوه باشند، ولی متأسفانه معدودی از ائمه جماعات عمل شان با حرف شان مغایر است و این باعث بدآموزی مردمی می شود».[17]

«ظاهراً به همین دلیل است در فقیه شیعه به نمازگزاران با امام جماعتی که پرهیزگارتر و دارای فضیلت های بیشتری است سفارش شد».[18]

1. سعه صدر و گشاده رویی

در روایات و متون دینی، کامل ترین ایمان از آن کسی است که بهترین اخلاق را داشته باشد، و فردای قیامت هیچ چیز در ترازوی عمل، برتر از اخلاق نیکو نیست. نیکی کردن و اخلاق خوب شهرها را آباد و عمرها را زیاد می کند. خداوند متعال برای دارندگان اخلاق نیکو پاداش مجاهدان در راهش را در نظر گرفته است. گشاده رویی و برخورد خوب از اسباب کسب محبت و ورود به بهشت است.[19] از این رو، برخورد خوب و مناسب با قشرهای گوناگون که در مسجد حضور پیدا می کنند از عوامل توفیق بیشتر امام جماعت و جذب مردم به اسلام و مسجد به شمار می آیند.

امام علی (علیه السلام) در سخنی کوتاه چه زیبا فرمودند که:

«آلَةُ الرِّیاسَةُ سِعَةُ الصَّدرِ».[20]

«ابزار ریاست و بزرگی سعه صدر است».

ائمه محترم جماعات هم برای دست یابی به اهداف بلند اسلام و اجر و پاداش هایی که در روایات آمده است باید تلاش کنند تا با عاطفه و مهربانی و بااخلاق نیکو، قشرهای مردم را به حضور بپذیرند و گاه خود به سراغ آنان بروند و با حوصله پای صحبت آنان بنشینند و به درد دل آنان گوش فرا دهند. امام جماعت در حقیقت، باید نقش پدری مهربان و دلسوز و آگاه را داشته باشد و ارشاد او اختصاص به مسائل معنوی و فقهی نداشته باشد، بلکه هدایت مردم در همه مسائل، حتی در مسائل خانوادگی هم لازم است.

بر اساس پژوهش های انجام شده، 90 درصد مصاحبه شوندگان سعه صدر و گشاده رویی در برخورد با افراد را قوی ترین عامل جذب کننده افراد و به خصوص نسل جوان به مسجد می دانند.[21] یافته های روان شناسان نیز مؤید این مطلب است و نشان می دهد که انسان، به خصوص در دوران نوجوانی و جوانی، نسبت به نشان دادن توانایی های خود به دیگران تلاش می کند و دست کم گرفتن این توانایی ها موجب رنجش آن ها می شود. از این رو بیش از هر چیز نیاز به پذیرفته شدن دارند و هرجا از بزرگی و یا محترمی روی خوش و خلقی مهربان همراه با احترام ببینند جذب آن می شوند.

2. رعایت اعتدال و پرهیز از اطاله نماز و سخنرانی

بر اساس متون روایی و شواهد تاریخی، وجود مقدس نبی اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) پیوسته ائمه جماعات را به این نکته ترغیب و تشویق می کرد که از اقامه نماز طولانی خودداری کنند. در صحیح بخاری آمده است: مردی به پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) درباره امام جماعتی که نماز را طولانی می نمود، شکایت کرد. حضرت برای مردم سخنرانی کرد و به حدی خشمگین شده بود که هیچ گاه پیامبر رحمت را این چنین خشمگین ندیده بودند. حضرت خطاب به حاضران فرمود: برخی از شما مردم را گریزان می سازید. امام جماعات باید از طولانی کردن نماز خودداری کند؛ زیرا در نماز جماعات، افراد ناتوان، بزرگ سال و کسانی که کار دارند حضور می یابند.[22]

از امام علی نقل شده است که فرمود:

«آخِرُ مَا فَارَقْتُ عَلَیْهِ حَبِیبَ قَلْبِی أَنْ قَالَ یَا عَلِیُّ إِذَا صَلَّیْتَ فَصَلِّ صَلَاةَ أَضْعَفِ مَنْ خَلْفَک ».[23]

«آخرین سخن محبوبم پیامبر خدا (صلی الله علیه واله وسلم) این بود که علی جان! در نماز جماعت، حال ضعیف ترین مأموم را مراعات کن».

در نامه امام علی (علیه السلام) خطاب به مالک اشتر نیز آمده است:

«إِذَا قُمْتَ فِی صَلَاتِکَ بِالنَّاسِ فَلَا تَکُونَنَّ مُنَفِّراً وَ لَا مُضَیِّعاً فَإِنَّ فِی النَّاسِ مَنْ بِهِ الْعِلَّةُ وَ لَهُ الْحَاجَةُ فَإِنِّی سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه واله وسلم) حِینَ وَجَّهَنِی إِلَى الْیَمَنِ کَیْفَ أُصَلِّی بِهِمْ فَقَالَ صَلِّ بِهِمْ صَلَاةَ أَضْعَفِهِمْ وَ کُنْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً».[24]

«هنگامی که نماز را به جماعت می خوانی نه با طولانی کردن نماز مردم را پراکنده کن و نه آن (نماز) را تباه ساز؛ زیرا در میان مردم، برخی بیمار یا نیازمندند. آن گاه که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) مرا به یمن می فرستاد از ایشان پرسیدم: با مردم چگونه نماز بخوانم؟فرمود: در حد توان نا توانان نماز بگذار و نسبت به مؤمنان مهرباش باش!».

رعایت اعتدال تا آن جا اهمیت دارد که پاداش بزرگ الهی را برای امام جماعت به همراه دارد، اما در پیش گرفتن افراط و تفریط، او را در کنار شیطان و پیشوای ستم کار قرار می دهد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) می فرمودند:

«َ مَنْ أَمَّ قَوْماً فَلَمْ یَقْتَصِدْ بِهِمْ فِی حُضُورِهِ وَ قِرَاءَتِهِ وَ رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قُعُودِهِ وَ قِیَامِهِ رُدَّتْ عَلَیْهِ صَلَاتُهُ وَ لَمْ تُجَاوِزْ تَرَاقِیَهُ وَ کَانَتْ مَنْزِلَتُهُ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةَ أَمِیرٍ جَائِرٍ مُتَعَدٍّ لَمْ یَصْلُحْ لِرَعِیَّتِهِ وَ لَمْ یَقُمْ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ فَقَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ مَا مَنْزِلَةُ أَمِیرٍ جَائِرٍ مُتَعَدٍّ لَمْ یَصْلُحْ لِرَعِیَّتِهِ وَ لَمْ یَقُمْ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ قَالَ هُوَ رَابِعُ أَرْبَعَةٍ مِنْ أَشَدِّ النَّاسِ عَذَاباً یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِبْلِیسَ وَ فِرْعَوْنَ وَ قَاتِلِ النَّفْسِ وَ رَابِعُهُمْ سُلْطَانٌ جَائِرٌ».[25]

«کسی که امامت گروهی را بر عهده گیرد ولی در برخورد با آنان و قرائت و رکوع و سجده و نشستن و برخاستن خود راه اعتدال و میانه روی را در پیش نمی گیرد نمازش مورد پذیرش نخواهد بود و از کتف های او صعود نمی کند. جایگاه چنین امامی نزد خداوند همچون جایگاه سلطان ستمگر و تجاوزگری است که برای اصلاح رعیت خود تلاش نکرده و فرمان الهی را در میان آنان به پای نداشته است. امام علی (علیه السلام) برخاست و عرض کرد: ای رسول خدا! پدر و مادرم فدای تو باد! جایگاه چنین سلطانی نزد خداوند چگونه است؟حضرت فرمود: پیشوای ستمگر یکی از چهار گروهی است که در روز قیامت دچار سخت ترین عذاب ها خواهد شد. و ابلیس، فرعون، قاتل و پیشوای ستمگر همگی در یک رتبه اند».

تجربه ثابت کرده که پرهیز از اطاله نماز و سخنرانی از اسباب جذب افراد، به خصوص جوانان به مسجد است.

3. برخورداری از مقبولیت اجتماعی

از توجه به روایات، این نکته به دست می آید که امام جماعت باید وجیه، خوش نام و دارای مقبولیت اجتماعی باشد. رضایت مأمومان از امام جماعت رابطه ای صمیمی و عاطفی ایجاد می کند و در نتیجه، نمازگزاران با امام جماعت انس و الفت و صمیمیت پیدا می کند و با شوق و رغبت بیشتری در مسجد و نماز جماعت حضور می یابند. این رابطه خوب فضای مسجد را سرشار از صفا و صمیمیت می کند. بر اساس روایتی از پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم)، اگر امام جماعتی دارای مقبولیت اجتماعی باشد و در رعایت حال مردم به اعتدال رفتار کند و قیام و قرائت و رکوع و سجود و نشستن خود را نیکو به جای آورد اجرا و پاداش تمام مأمومان را خواهد داشت، بدون آنکه چیز از اجر نمازگراران کاسته شود.[26] در روایات متعددی نهی شده است از اینکه انسان بدون رضایت دیگران به اقامه نماز بپردازد.[27]

پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) می فرماید: «ثَمَانِیَةٌ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْهُمُ الصَّلَاة ... وَ إِمَامُ قَوْمٍ یُصَلِّی بِهِمْ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ »[28]

«هشت طایفه اند که خداوند هرگز نماز آنان را نمی پذیرد؛ یکی از آن ها امام جماعتی است که نمازگزاران امامت او را خوش ندارند». نتیجه آنکه برخورداری امام جماعت از مقبولیت اجتماعی پاداش بزرگ الهی و موفقیت امام جماعت را در پی دارد و سبب می شود تا امام جماعت بتواند با همراهی و همیاری مؤمنان نمازگزاران مسجد را در جهت دست یابی به اهداف مقدس به پیش برد. طبیعی است که نداشتن مقبولیت لازم و پایگاه و جایگاه اجتماعی نتیجه عکس به همراه خواهد داشت.

4. حضور منظم در مسجد به ویژه برای اقامه نماز

بر اساس متون و شواهد تاریخی، مسجد پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) هیچ گاه درغیاب آن حضرت تعطیل نشد. حضرت هنگام مسافرت و یا شرکت در جنگ ها، کسی را به عنوان امام جماعت مسجد خویش بر می گزید. واقدی می نویسد:

«پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) در جنگ«بدر» ابن ام مکتوم را برای اقامه نماز جانشین خود در مدینه قرار داد».[29]

از این رو، امام جماعت موفق کسی است که در وقت نماز، منظم و بدون تأخیر حاضر شود و چنان چه در برخی از موارد، با مشکلاتی مواجه می شود که حضور به هنگام او را در نماز دچار اشکال می کند باید با استفاده از افراد دارای صلاحیت به عنوان معین و یاور امام جماعت، این نقیصه را برطرف نماید تا در غیاب او، مردم دچار سرگردانی نشوند و از فیض حضور در نماز جماعت محروم نگردند. فواید و آثار نظم بر همگان آشکار است و اهمیت آن تا بدان حد است که امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) در آخرین وصایای خویش، به امام حسین (علیه السلام) بلکه به تمام بشریت فرمودند:

«أُوصِیکُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُم ».[30]

«شما و دیگر فرزندان و خانواده ام و همه کسانی را که این نامه و وصیت به آنان می رسد به پرهیزگاری و نظم در امور و کارهایتان سفارش می کنم».

پژوهش میدانی انجام شده نیز حاکی از آن است که 5/63 درصد پاسخ گویان مداوم و به موقع برگزار شدن نمازهای جماعت را از عوامل مهم توفیق امام جماعت و جذب مردم به مسجد می دانند.

5. اهتمام به مسجد و برنامه های آن

امام جماعت و در حقیقت، امام مسجد نباید صرفاً به اقامه نماز در مسجد اکتفا کند، بلکه هر امام جماعتی اگر بخواهد مسجد به خوبی نقش خود را ایفا نماید لازم است از نظر وقت و برنامه ریزی، به اندازه کافی سرمایه گذاری کند. نبی مکرم (صلی الله علیه واله وسلم) پس از اقامه نماز صبح تا طلوع آفتاب، در مسجد می  نشست و بخشی از این وقت را صرف پاسخ گویی به پرسش های مسلمانان و دادن رهنمودهای لازم می نمود. ابن سعد در طبقات نقل می کند: پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) برای کسانی که قبٌَه و جایگاهی در مسجد داشتند و در آنجا بودند هر شب پس از نماز عشا سخن می گفت، به گونه  ای که پاهای مبارکش از خستگی به درد می آمد.[31]

به جاست ائمه محترم جماعت سیره نبی اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) را نصب العین خود قرار دهند و وقت بیشتری را صرف مسجد و امور آن و همراهی با اهل مسجد نمایند.

6. مدیریت در هماهنگی نیروها

مسجد تنها مکانی است که پذیرایی افراد گوناگون با خطوط فکری مختلف و سنین متفاوت است. از این رو، امام جماعت باید ارتباطات خوبی با همه افراد داشته باشد و از بسیاری تخصص ها، به ویژه علوم روان شناسی و اجتماعی آگاهی داشته باشد تا بتواند همه نیروها را در جهت استفاده هر چه بیشتر از امکانات موجود و در جهت خیر و منفعت عمومی هدایت و سازمان دهی کند. ائمه محترم جماعات باید علم و دانش افراد مسجدی را در مسیر مصالح مسجد جهت دهی کند و با استفاده از مشارکت خود آنان در امور و فعالیت های مسجد و دادن مدیرت های گوناگون به افراد، زمینه های رشد آنان را فراهم آورد و به مساجد حیات و پویایی بخشند. مشورت در امور با دیگران و میدان دادن به افراد گوناگون با سلیقه های متفاوت باعث می شود، مسلمانان در محیط مسجد کینه ها را فراموش کنند و با دل گرمی و صمیمیت، در کنار یکدیگر به رفع مشکلات یکدیگر، مسجد و جامعه مسلمانان بپردازند.

استاد مطهری می نویسد:

«علی (علیه السلام) هم مشورت می کرد. پیغمبر (صلی الله علیه واله وسلم) هم مشورت می کرد. آنها نیازی به مشورت نداشتند، ولی مشورت می کردند؛ برای اینکه اولاً دیگران یاد بگیرند، و ثانیاً؛ مشورت کردن شخصیت دادن به همراهان و پیروان است».[32]

7. حرفه و شغل ندانستن نماز جماعت

وابستگی امام جماعت به مؤمنان از نظر تأمین هزینه های مالی، آزادی امام جماعت را محدود می سازد و ممکن است حتی سبب بدبینی و نارضایتی مردم گردد. از این رو، هر قدر وابستگی به مردم کمتر باشد و امام جماعت راه های دیگری برای تأمین هزنیه های زندگی شخصی خود داشته باشد از آزادی بیشتری برخوردار خواهد بود.

استاد مطهری می نویسد:

«حرکت در میدان زندگی مانند شناوری در آب است. هر چه وابستگی ها کمتر باشد امکان شناوری بیشتر است. وابستگی های زیاد این امکان را سلب و خطر غرق شدن پیش می آورد».[33]

روشن است که اگر امام جماعت بخواهد از راه اقامه نماز به تأمین مخارج خود بپردازد در برخی از موارد، بسیاری از حرف ها را نباید بزند؛ فقط به این دلیل که شاید کسری در بودجه را به دنبال داشته باشد. یا حرف ها و سخنانی را بگوید که اسباب بدبینی را فراهم کنند. به همین دلیل، شایسته است مسؤولان در این باره برنامه ریزی دقیق داشته باشند و فکری اساسی بنمایند.

کتابنامه

1. نهج البلاغه، ترجمه استاد محمد دشتی، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع)
2. الطبقات الکبری، محمد بن سعد، بیروت، دار صادر
3. العروث الوثقی، سید کاظم یزدی، موسسه الاعلمی، بیروت، 1409 هـ.
4. الکافی، شیخ کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365 هـ.ش.
5. امدادهای غیبی در زندگی بشر، مرتضی مطهری، تهارن، صدرا، چاپ اول، 1354.
6. بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، بیروت، موسسه الوفاء، 1404هـ.ش
7. بررسی اجمالی نهضت های اسلامی در صد ساله اخیرف مرتضی مطهری، تهران، صدرا، چاپ دوازدهم، 1368.
8. ده گفتار، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، چاپ پنجم 1368.
9. روزنامه کیهان، 5/8/1384 (گزارش از مساجد) ش 14318.
10. روضه الواعظین، محمد بن حسن فتال نیشابوری، منشورات الرضی قم.
11. سنن ابن ماجه، محمد بن یزد القزوینی، دارالفکر، بیروت.
12. سیری در سیره نبوی، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، چاپ ششم، 1368.
13. سیری در نهج البلاغه، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، چاپ دوم، 1354.
14. صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیروت، دارالفکر.
15. مجله مسجد، سال هشتم، شماره 43 (مقاله: جاذبه های مسجد از دیدگاه نوجوانان شهر خرم آباد).
16. مسجد و تأثیرات علمی و اجتماعی آن در جامعه اسلامی، عباسعلی فراهتی، تهران، ستاد عالی هماهنگی کانون های فرهنگی مساجد، 1382.
17. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، جامعه المدرسین، قم ، 1413 هـ.ق.
18. منیه المرید، شهید ثانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1409، هـ.ق.
19. نظام و حقوق زن در اسلام، مرتضی مطهری، تهران، صدرا، چاپ چهاردهم، 1369.
20. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، موسسه آل البیت، قم، 1409 هـ.ق.