باسمه تعالی

امشب شب آخر ماه مبارک است، محمد بن عجلان می‌گوید:

از امام صادق ^{علیه‌السلام} شنیدم که می‌‌فرمود: وقتی ماه رمضان می‌‌شد، علی بن الحسین ^{علیه‌السلام} هیچ غلام و کنیزی را مؤاخذه نمی کرد، و اگر عمل خلافی انجام می‌دادند، آن را می‌نوشت. وقتی شب آخر ماه رمضان می‌‌رسید، همه را صدا می‌زد و نوشته‌ای را بیرون می‌‌آورد و خلافکاری‌های آن‌ها را می‌خواند و از همه اقرار می‌‌گرفت. سپس می‌‌فرمود که همه بلند بگویند: ای علی بن الحسین! همان طور که تو اعمال ما را شمردی، پروردگارت هم آنچه تو انجام داده‌ای به حساب آورده و نوشته‌ای دارد که به حق، علیه تو سخن می‌‌گوید. هیچ عمل کوچک و بزرگی را از آنچه به جا آورده‌ای، فروگذار نکرده و به حساب می‌‌آورد. پس، از ما بگذر و عفو نما؛ چنانکه دوست داری او از تو درگذرد. ای علی بن الحسین! ذلت خود را در برابر پروردگار حاکم عادل به یادآور که به اندازه خردلی ظلم نخواهد کرد و هر عملی را به جا خواهد آورد. از ما درگذر و عفو نما تا خداوند هم از تو بگذرد!

در این هنگام، گریه‌ها شروع می‌‌شد و مناجات با خدا به میان می‌‌آمد، تا آنکه حضرت آن‌ها را می‌‌بوسید و می‌‌فرمود: از شما درگذشتم. آیا شما هم از من درگذشتید؟ آیا از من راضی شدید؟ همه می‌‌گفتند: ای آقای ما! ما از تو درگذشتیم! تو به ما بدی نکردی! آن گاه حضرت می‌‌فرمود که همه بگویند: «اللهم اعف عن علی بن الحسین کما عفی عنا فاعتقه من النار کما اعتق رقابنا من الرق»؛ خدایا علی بن الحسین را عفو نما، همان طور که او ما را عفو کرد. او را از آتش آزاد کن، چنانکه او ما را از بردگی آزاد کرد و خود حضرت می‌فرمود: «اللهم آمین رب العالمین» و همه را آزاد می‌‌نمود.[1]

انگیزه سازی

 سیره اهل بیت ^{علیهم‌السلام} و علما بوده است که در مثل این شب، زکات فطره خود و خانواده خود را کنار می‌گذاشتند. در چنین روزی، مؤمنین باید روزه خود را تمام کنند و به وسیله پرداخت زکات فطره یا همان فطریه، روزه‌های خویش را به پایان رسانند. امام صادق ^{علیه‌السلام} فرمود:

«ان من تمام الصوم اعطاء الزکوه یعنی الفطره.»[2] به درستی که پرداخت زکات؛ یعنی فطریه، از تمام روزه است. پرداخت نکردن زکات فطره، ناقص شدن روزه‌ها را به دنبال دارد. از این رو، مؤمنین در این روز با پرداخت فطریه روزه‌های خویش را تمام می‌کنند.

 علاوه بر این، عدم پرداخت زکات فطره باعث مرگ ناگهانی می‌شود. امام صادق ^{علیه‌السلام} به اسحاق بن عمار فرمود: «برو فطریه عیال و مملوک ما را خارج کن و احدی را باقی نگذار، زیرا اگر فطره کسی را واگذاری من از فوت او می‌ترسم.» اسحاق می‌گوید: گفتم: فوت چیست ؟ فرمود: «مرگ.»[3]

زکات فطره واجب مؤکد است و شرط قبولی روزه ماه مبارک رمضان و سبب حفظ تا سال دیگر. از این جهت، مؤمنین قبل از نماز عید، فطریه خود را پرداخت یا لااقل آن را از اموال خویش جدا می‌سازند.

در قرآن کریم، واژه زکات در 32 آیه ذکر شده است. آنچه در این میان قابل دقت و توجه می‌باشد این است که در 27 آیه از 32 آیه یاد شده، واژه «زکات» در کنار واژه «صلاة» ذکر شده است.

اقناع اندیشه

 طبق برخی روایات، خداوند در ماه رمضان، در موقع افطار، هفتاد میلیون نفر را که همگی سزاوار آتش شده‌اند، از آتش آزاد می‌‌کند و به اندازه تمام افرادی که در ماه رمضان آزاد نموده، در شب آخر آن آزاد می‌‌کند.[4] و طبق برخی دیگر، خداوند در شب اول ماه رمضان هر کدام از مخلوقات خود را که بخواهد، می‌‌بخشد؛ در شب بعد این عده را دو برابر می‌کند؛ و در شب بعد دو برابر تعداد تمام افراد شب‌های قبل را از آتش آزاد می‌‌کند؛ (و به همین ترتیب) تا شب آخر ماه رمضان که در این شب، تعداد تمام کسانی را که در این ماه آزاد کرده است، دو برابر می‌کند.[5]

ما30 روز گرسنگی و تشنگی جسم و روح را در گرمای تابستان تحمل کردیم، اگر به عشق خدا نبود لااقل برای خودمان این سختی‌ها را تحمل کردیم! و در این ماه مبارک برکات عظیمی نصیب ما شد.

اکنون، این ماه با ما وداع کرد و رفت؛ وداع و رفتنی که شرحش را فقط باید از زبان مبارک ائمه هدی ^{علیهم‌السلام} و نماینده آن‌ها، امام سجاد ^{علیه‌السلام}، به سوزناکترین حالت شنید، حضرت حدود19 بار به این ماه مبارک سلام می‌فرستند:

«السلام علیک من قرین جل قدره موجودا و افجع فقده مفقودا.» سلام بر تو ای نزدیکی که وقتی بودی گرامی بودی و حال که در آستانه رفتن هستی، رفتنت فاجعه است.

«فنحن مودعوه وداع من عز فراقه علینا وغمنا و إوحشنا انصرافه عنا.» ما با این ماه خداحافظی می‌‌کنیم، خداحافظی کسی که جدایی‌اش برای ما سخت است و این جدایی ما را اندوهگین می‌‌کند و با رفتنش تنها می‌‌شویم.[6]

از سخنان معصومین ^{علیهم‌السلام} چنین استفاده می‌‌شود که روز عید فطر، روز گرفتن مزد است، به همین دلیل، مستحب است انسان در این روز زیاد دعا کند و به یاد خدا باشد و روزش را به بطالت و تنبلی نگذراند و خیر دنیا و آخرت را بطلبد.

در آخر ماه مبارک رمضان عید فطر می‌‌گیرند، چون جایزه و مزد یک ماه را به ما می‌دهند؛

روز عید است و من مانده در این تدبیرم

که دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم

پرورش

احساس

یک بشارت و یک هشدار!

اول، بشارت؛ در روایت است از امام باقر ^{علیه‌السلام} که: «عباد الله! ان إدنی ما للصائمین والصائمات إن ینادیهم ملک فی آخر یوم من شهر رمضان»؛ ای بندگان خدا! کمترین چیزی که به زنان و مردان روزه دار داده می‌شود، این است که فرشته‌ای در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا می‌دهد:

«إبشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم»؛ هان! بشارتتان باد ای بندگان خدا! که گناهان گذشته‌تان آمرزیده شد!

و اما هشدار و انذار: در ادامه روایت بالا آمده است: «فانظروا کیف تکونون فیما تستإنفون»؛ پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید؟ «و لزمنا له الذمام المحفوظ و الحرمة المرعیة و الحق المقضی»؛ ما باید حقی که او به عهده ما دارد رعایت کنیم و حرمتی که نزد ما دارد ارج بنهیم و به تعهدی که بین ما و اوست وفا کنیم. [7]

چگونه می‌توان دستاوردهای این ماه را حفظ کرد؟

به اندازه فرصت جلسه به دو راهکار اشاره می‌کنیم:

1. سه روز از هر ماه را روزه گرفتن که سنّت پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله} بوده است و ثواب روزه سال برای کسی که بر آن مداومت داشته باشد، نوشته خواهد شد.

 قَالَ رسول الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله}: «مَنْ صَامَ کَذَلِکَ فَکَأَنَّمَا صَامَ‏ الْعَامَ‏ کُلَّهُ، وَ بِذَلِکَ تَذْهَبُ عَنْ صَدْرِهِ الْوَسَاوِسُ الشَّیْطَانِیَّةُ.» سَأَلَ الرَّاوِی: فَمَا هِیَ تِلْکَ الْأَیَّامُ؟

فَقَالَ: «أَوَّلُ خَمِیسٍ مِنْ کُلِّ شَهْرٍ وَ أَوَّلُ أَرْبِعَاءَ مِنَ الْعَشْرِ الْأَوَاسِطِ وَ آخِرُ خَمِیسٍ مِنْ کُلِّ شَهْر.»[8]

این کار کمک می‌کند حال و هوای روزه ماه رمضان و تمرین تقوایی آن در طول سال امتداد پیدا کند، ضمن این که سه روز  روزه در ماه برای کسانی که حفظ دستاوردهای ماه رمضان برایشان مهم است، کار خیلی سختی نیست.

1. محاسبه روزانه اعمال: اگر کسی بخواهد بارش برای قیامت سنگین نشود و افسار نفسش از دستش بیرون نرود، لازم است اعمال خود را به صورت روزانه مورد محاسبه قرار دهد و چنانچه از او کوتاهی و غفلت و خدای نکرده معصیتی سر زده است، استغفار نماید. این کار آنقدر اهمیت دارد که حضرت امام صادق ^{علیه‌السلام} می‌فرمایند:

«لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحَاسِبْ‏ نَفْسَهُ‏ فِی‏ کُلِّ یَوْمٍ، فَإِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ مِنْهُ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهِ، وَ إِنْ عَمِلَ شَراًّ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَیْهِ‏.»[9]

این کار باعث می‌شود قبل از آنکه گناهی زمینه‌ساز گناهان بزرگتر شود، فرد از آن استغفار کند، چرا که گفته‌اند: اندک اندک خیلی و قطره قطره سیلی می‌شود و قیامتمان را از بین می‌برد.

امام صادق ^{علیه‌السلام} فرمودند: پیامبر اکرم ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله} با اصحابشان در زمینی خالی از گیاه فرود آمدند و به اصحاب خود فرمودند: هیزم بیاورید. گفتند: آقا اینجا چیزی نیست، فرمودند: بگردید. رفتند و چیزهایی جمع کردند، روی هم ریختند و مقدار قابل توجهی هیزم شد. پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وآله} فرمودند: «هَکَذَا تَجْتَمِعُ‏ الذُّنُوبُ‏ ثُمَّ قَالَ إِیَّاکُمْ وَ الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ فَإِنَّ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ طَالِباً أَلَا وَ إِنَّ طَالِبَهَا یَکْتُبُ‏ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ‏ وَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ أَحْصَیْناهُ‏ فِی إِمامٍ مُبِینٍ‏.[10]»[11]

اینگونه گناهان جمع می‌شود (و آتشی باور نکردنی برای قیامت می‌سازد) سپس حضرت فرمودند: از گناهان کوچک شمرده شده بپرهیزید، زیرا که هر چیزی طالبی دارد؛ بدانید طالب و جوینده گناهان، آنچه را مردم پیش فرستادند و نیز آثار آینده آن را می‌نویسد.

اگر کسی این محاسبه را هر شب قبل از خواب انجام دهد و گناهان روزش را تصفیه کند و برای روز بعدش تصمیمات جدی مبنی بر ترک آن گناه را بگیرد، در این صورت می‌تواند مقام‌های معنوی خود را حفظ کند.

بعد از استغفار، اگر می‌خواهیم از پاک شدن گناهان روزمان اطمینان حاصل کنیم، به راهکاری که امام رضا ^{علیه‌السلام} ارائه فرموده‌اند، عمل کنیم:

 «یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ بَکَیْتَ عَلَى الْحُسَیْنِ ^{علیه‌السلام} حَتَّى تَصِیرَ دُمُوعُکَ عَلَى خَدَّیْکَ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتَهُ صَغِیراً کَانَ أَوْ کَبِیراً قَلِیلًا کَانَ أَوْ کَثِیراً.»[12]

ای پسر شبیب! اگر بر حسین ^{علیه‌السلام} گریه کنی؛ به گونه‌ای که اشک چشمهایت بر گونه‌هایت جاری شود، خداوند همه گناهانی را که مرتکب شده‌ای، کوچک یا بزرگ و کم یا زیاد، می‌آمرزد.

روضه گوش کن یا خودت برای خودت روضه بخوان یا فقط روضه‌هایی را که یک عمر شنیده‌ای، به خاطر بیاور و ولو به اندازه بال مگسی اشک بریز، خیلی سریع احساس طهارت و پاکی می‌کنی. در این هنگام یک سلام به ارباب بی‌کفن بده و بگو السلام علیک یا اباعبد الله!

رفتار سازی