خاطره ای جاوید
عید قربان، یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است. این روز، یادآور خاطره ای از زمان های بسیار دور است. درآن مبارک لحظه ای که پدر، فرزند خویش را برای لبیک به ندای ملکوتی حق، به قربانگاه می برد تا فرمان الهی را با تمامی وجود به انجام برساند. آری، آن پدر، پیامبر بزرگ الهی ابراهیم خلیل اللّه است و آن پسر، اسماعیل که هر دو تسلیم رضای حق شده، از تمامی هستی خویش در راه وصال به قُرب الهی خاضعانه می گذرند. آنها به همه پیروان خویش این درس بزرگ را به یادگار می گذارند که برای عروج و رسیدن به حق، باید اسماعیلِ وجود را قربانی کرد و عاشق واقعی شد؛ عاشقی که همه هستی را در راه معشوق فدا می کند تا رضایت او را فراهم آورد. عید قربان، عید فرصت هاست؛ فرصت تقرب به خداوند و پاکی نفس از آلودگی ها و تعلّقات دنیایی.
عید در کلام وحی
واژه عید، معانی مختلفی دارد که از جمله به معنای «خوگرفته» و آنچه انسان به آن عادت کرده، و نیز به معنای جشن و شادی آمده است. همچنین عید به چیزی گویند که در وقت معیّن باز می گردد.
واژه عید، تنها یک بار در قرآن به کار رفته است: «عیسی بن مریم عرض کرد: پروردگارا، از آسمان مائده ای بر ما بفرست تا برای اول و آخر ما عیدی باشد و نشانه ای از تو، و به ما روزی ده که تو بهترین روزی دهندگانی».
از آنجا که روز نزول مائده، روز بازگشت به پیروزی و پاکی و ایمان به خدا بوده است، حضرت مسیح آن را عید نامید. در فرهنگ اسلامی هم، چون در پرتو فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می گردد و آلودگی ها ازمیان می رود، این روز عید نامیده شده است.
عید در کلام معصومان
ائمه معصوم علیهم السلام در کلام گهربار خویش، یادآور شده اند که هر روزی که انسان مرتکب گناهی نشده و از اوامر الهی پیروی کند، آن روز بر وی مبارک بوده و عید به شمار می آید. امام علی علیه السلام می فرماید: «هر روزی که در آن معصیت خدا نشود، آن روز عید است». آن حضرت با محترم شدن روز عید قربان چنین می فرماید:«حرمت امروز(عید قربان) زیاد و آرزوی بهره وری از برکات آن به جا و امید مغفرت الهی در آن پسندیده است. پس ذکر خدای بزرگ را زیاد گویید و استغفار کنید و توبه نمایید که او توبه پذیر و مهربان است».
عید قربان در کلام امام خمینی رحمه الله
امام خمینی رحمه الله در طول حیات پربرکت خویش، ابراهیم وار از همه تعلّقات دنیایی در راه حفظ و بقای آرمان ها و ارزش های اسلامی با تمامی وجود گذشت. ایشان مسلمانان جهان را به درس گرفتن از این روز مبارک دعوت نموده، چنین می فرماید: «عید قربان، همه انسان های آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمی می اندازد؛ قربانگاهی که درس فداکاری و جهاد در راه خدای بزرگ را به فرزندان آدم و اولیای خدا می دهد. این پدر توحید و بت شکن جهان، به ما و همه انسان ها آموخت که قربانی در راه خدا، پیش از آنکه جنبه توحیدی و عبادی داشته باشد، جنبه های سیاسی و ارزش های اجتماعی دارد و به همه ما آموخت که عزیزترین ثمره حیات خود را در راه خدا بدهید و عید بگیرید. خود و عزیزان خود را فدا کنید و دین خدا را و عدل الهی را بر پا نمایید».
عید قربان و حج اکبر
حج، یکی از مراسم با شکوه و پرفضیلت اسلامی است که زائران خانه خدا، هر ساله با شرکت در این مراسم روح بخش، به دعوت الهی لبیک گفته و عازم سفری می شوند که همه شعور و آرزوست؛ آرزوی رسیدن به معشوق. آنان با طواف کعبه، با ابراهیم بت شکن عهد و پیمان می بندند که دیگر جز کعبه به گرد چیزی نگردند و با کشتن قربانی در مِنی، همه مظاهر غیر الهی را سر می برند.
در ایام حج، عید قربان از فضیلت خاص برخوردار است، به طوری که در روایات، به عنوان حج اکبر معرفی شده است. از امام صادق علیه السلام پرسیده شد: روز حج اکبر چه روزی است؟ حضرت فرمود: «روز حج اکبر، روز عید قربان، و حج اصغر، عمره است».
عید قربان و تسلیم رضای حق
یکی از امتیازهای مهم انسان در برابر دیگر موجودات، علم وآگاهی اوست. البته قلمرو آگاهی ها و شناخت انسان بسیار محدود است، به طوری که او نمی تواند از حکمت همه امور و راز و رمز آنان آگاه باشد. در مسئله حج و قربانی نیز توجه به این مطلب مهم است که ابراهیم علیه السلام در مقابل دستور الهی که او را به قربانی کردن فرزندش امر نموده بود، بدون اینکه از علت و فلسفه چنین عملی پرسش نماید، تسلیم فرمان خداوند شد و اسماعیل نیز در مقابل چنین امری، هیچ گونه مقاومتی نشان نداد و به ندای حق لبیک گفت.
عید قربان؛ درس فداکاری
حضرت ابراهیم علیه السلام به دلیل عواطف مادری، هاجر را از جریان ذبح اسماعیل آگاه نکرده بود، ولی شیطان به صورت پیرمردی بر هاجر ظاهر شد و جریان را به او گفت. آن بانوی خداشناس پاسخ داد: «هزار جان من و اسماعیل، فدای راه خدا باد. ای کاش هزار فرزند داشتم و همه را در راه خدا قربان می کردم». به این ترتیب، او حاضر شد تا شوهرش ابراهیم علیه السلام فرزندش را فدای حق کند. او حتی به خاطر اجرای فرمان خدا، به این کار عشق می ورزید و این درس بزرگ فداکاری و ایثار را برای همه زنان آزاده جهان به یادگار گذاشت. در ایران اسلامی نیز، مادران شهدا با الگو گرفتن از هاجر، فرزندان خویش را به مسلخ عشق برده، به این امر افتخار نمودند.

منبع: مجله گلبرگ - بهمن ۱۳۸۳، شماره ۵۹ - آزمایش بزرگ(عید قربان)