احکام شرعی مرتبط با عید سعید فطر | نسخه چاپی مطلب

در آستانه‌ی عید سعید فطر، برخی پرسش‌های صورت‌گرفته از حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ی احکام مرتبط با عید فطر و نیز پاسخ‌ها طبق فتاوای معظم‌له منتشر می شود.

راه‌های ثبوت اول ماه
۱) آیا کسی که مرجع تقلید دیگری دارد، در ثبوت اول ماه می‌تواند به مقام معظم رهبری رجوع کند؟ راه‌های ثبوت اول ماه چیست؟
- اصل ثبوت رؤیت هلال ماه، تقلیدی نیست، بلکه اگر شخص از گفته و اعلام نظر یک مرجع تقلید، اطمینان به رؤیت ماه پیدا کند، باید ترتیب اثر دهد؛ در هر صورت اول ماه به پنج چیز ثابت می‌شود:
اول: آنکه خود انسان ماه را ببیند.
دوم: عده‌ای که از گفته‌ی آنان اطمینان پیدا می‌شود بگویند ماه را دیده‌ایم و همچنین است هر چیزی که به واسطه‌ی آن اطمینان پیدا شود.
سوم: دو مرد عادل بگویند که ماه را دیده‌ایم،
چهارم: سی روز از اول ماه بگذرد.
پنجم: حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

ملاک رؤیت هلال
۲) رؤیت ماه نو با ابزار، چه حکمی دارد؟ آیا رؤیت تصویر هلال ماه با استفاده از دوربین مخصوص و انعکاس نور و بازخوانی اطلاعات ضبط‌شده توسط رایانه، برای اثبات اول ماه کفایت می‌کند؟
- رؤیت با وسیله، فرقی با رؤیت به طریق عادی ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤیت محفوظ باشد. پس رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رایانه که در آن صدق عنوان رؤیت معلوم نیست، محل اشکال است.

حدس به رؤیت از گفته دیگران
۳) اگر از گفته‌ی عده‌‌ای حدس بزنیم که فردا عید فطر است، آیا می‌توانیم روزه بگیریم؟
- تا هنگامی‌ که برای شخص اطمینان پیدا نشود که فردا عید فطر و اول شوال است، نمی‌ تواند روزه را افطار کند.

اتحاد افق و ملاک آن
۴) آیا اتحاد افق در رؤیت هلال شرط است یا خیر؟
- بلی شرط است.

۵) هم‌افق به چه معنی می‌‌باشد و نقاط هم‌افق چه نقاطی هستند؟
- مراد از «هم‌افق» مکانی است که از لحاظ امکان یا عدم امکان رؤیت با شهر مورد نظر، همسان باشد.

رؤیت هلال در بلاد شرقی
۶) اگر در شهری شرقی ماه دیده شود برای همه‌ی شهرهای غربی هم اول ماه ثابت می‌شود؟ و یا این به فاصله‌ی دو شهر بستگی ندارد؟ و اگر مثلاً کسی در ژاپن که جزو شرقی‌ترین کشورها است ماه را ببیند، برای کل دنیا اول ماه ثابت می‌شود؟
- اتحاد افق در رؤیت هلال شرط است و مقصود از اتحاد افق، شهرها و یا کشورهایی است که از جهت احتمال رؤیت هلال و عدم احتمال رؤیت یکسان باشند و تشخیص آن با مکلف است.

اعلام رؤیت هلال از رادیو و تلویزیون
۷) اگر هلال ماه شوال در یک شهر دیده نشود، ولی تلویزیون و رادیو از حلول آن خبر دهند، آیا کافی است یا تحقیق بیشتری واجب است؟
- اگر مفید اطمینان به ثبوت هلال گردد یا صدور حکم به هلال از طرف ولی‌ّفقیه باشد، کافی است و نیازی به تحقیق نیست.

اختلاف‌نظر مراجع تقلید در ثبوت عید فطر
۸) اگر بین مراجع تقلید در ثبوت عید فطر، اختلاف پیش آید، وظیفه‌ی مکلف چیست؟ آیا هر مقلّد باید به نظر مرجع تقلید خود مراجعه کند؟
- در ثبوت اول ماه، تقلید راه ندارد؛ بلکه اگر شخص از گفته و اعلام نظر مرجع تقلید، اطمینان به رؤیت ماه پیدا کند، باید روزه‌ی خود را افطار کند و اگر شک داشت، باید آن روز را روزه بگیرد.

تبعیت از دولت غیر اسلامی‌ در رؤیت هلال
۹) اگر تبعیت از اعلام رؤیت هلال توسط یک دولت جایز شد، و آن اعلام، معیاری علمی‌ برای ثبوت هلال سرزمین‌های دیگر را تشکیل دهد، آیا اسلامی‌ بودن آن حکومت شرط است؟ یا اینکه عمل به آن حتی اگر حکومت ظالم و فاجر هم باشد، ممکن است؟
- ملاک در این مورد، حصول اطمینان به رؤیت در منطقه‌ای است که نسبت به مکلّف کافی محسوب می‌شود.

نماز عید در عصر غیبت
۱۰) به نظر جنابعالی، نماز عید فطر و قربان و نماز جمعه، از کدام نوع از واجبات است؟
- در عصر حاضر، نماز عید فطر و قربان واجب نیست؛ بلکه مستحبّ است، ولی نماز جمعه واجب تخییری است.

خطبه نماز عید فطر
۱۱) آیا ایراد خطبه توسط امام در نماز عید فطر واجب است؟
- واجب نیست؛ بلکه اگر در زمان غیبت امام معصوم (علیه‌السلام) رجاء به جماعت بخوانند، دو خطبه‌ی بعد از آن را رجاء به جا می‌آورند؛ و ترک این خطبه‌ها در زمان غیبت، جایز است.

مکان نماز عید فطر
۱۲) خواندن نماز عید فطر در مسجد و زیر سقف افضل است یا زیر آسمان؟
- کراهت دارد نماز عید را زیر سقف بخوانند.

ایراد خطبه قبل از نماز عید
۱۳) اگر در نماز عید فطر خطبه‌ها را قبل از نماز بخوانند (زیرا بعد از نماز مردم پراکنده می‌شوند)، آیا نماز باطل می‌شود؟
- جایز نیست خطبه‌های نماز عید قبل از نماز خوانده شود؛ و ترک خطبه‌ها نیز در زمان غیبت جایز است.

امامت نماز عید از طرف غیر منصوب
۱۴) آیا در حال حاضر و در زمان بسط ید ولی‌ّفقیه، اقامه‌ی نماز عید فطر و قربان فقط توسط ولی‌ّفقیه و نمایندگان وی که مجاز به اقامه هستند باید انجام شود یا اینکه ائمه‌ی جماعات هم در مساجد و جاهای دیگر می‌‌توانند اقامه نمایند؟
- اقامه‌ی نماز عید برای‌ غیرمنصوبان از طرف ولی‌ّفقیه به قصد رجاء، نه به قصد ورود، اشکال ندارد. اگرچه بهتر است که غیر از منصوب از طرف ولی‌ّفقیه کسی متصدّی اقامه‌ی آن نشود.

اقامه نماز عید توسط ائمه جماعات مساجد
۱۵) در گذشته معمول بود که هر امام جماعتی نماز عید فطر را در مسجد خودش اقامه می‌کرد، آیا در حال حاضر اقامه‌ی نماز عید فطر و قربان توسط ائمه‌ی جماعات جایز است؟
- جایز است نمایندگان ولی‌ّفقیه که از طرف وی مجاز در اقامه‌ی نماز عید هستند و همچنین ائمه‌ی جمعه‌ی منصوب از طرف او نماز عید را در عصر حاضر به‌صورت جماعت اقامه نمایند، ولی احوط این است که غیر آنان، آن را فرادی بخوانند و به جماعت خواندن آن به قصد رجاء نه به قصد ورود، اشکال ندارد. بله، اگر مصلحت اقتضا کند که یک نماز عید در شهر برگزار شود، بهتر است که غیر از امام جمعه‌ی منصوب از طرف ولی‌ّفقیه، کسی متصدی اقامه‌ی آن نشود.

اقتدا به نماز عید در قنوت
۱۶) آیا در نماز عید فطر یا آیات می‌توان در قنوت اول یا غیر آن به امام پیوست؟
- اشکال ندارد.

رسیدن به رکعت دوم نماز جمعه یا عید
۱۷) اگر کسی به رکعت دوم نماز عید فطر یا قربان و رکعت دوم نماز جمعه برسد چه وظیفه‌ای دارد؟
- باقی نماز را خودش به‌جا آورد.

قضای نماز عید فطر
۱۸) آیا نماز عید فطر قضا دارد؟
- قضا ندارد.

زمان پرداخت زکات فطره
۱۹) آیا می‌شود زکات فطره را روز عید فطر جدا کرد و چند روز بعد از عید فطر به فقرا داد؟
- مانعی ندارد، لکن در رساندن به فقیر نباید سهل‌انگاری کند و احتیاط واجب این است که هر وقت آن را می‌دهد، مجدداً نیت فطره کند.

مبلغ زکات فطریه
۲۰) زکات فطریه نفری چند تومان می‌باشد؟
- شخص باید برای خودش و کسانی که نان‌خور او محسوب می‌شوند، برای هر نفر سه کیلو از خوراک مردم (مانند گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند این‌ها) و یا پول یکی از آن‌ها را به مستحق بدهد و کفایت می‌کند و منحصر به قوت غالب نیست و قیمت آن را می‌توانید از بازار به دست آورید.

فطریه سید
۲۱) بنده سید هستم و همسرم سید نیستند؛ می‌خواستم بدانم زکات فطره‌ی همسرم را جزو فطریه‌ی سادات باید پرداخت نمایم یا جزو فطریه‌ی غیرسادات؟
- در فطریه، سرپرست ملاک است؛ اگر سرپرست سید باشد می‌تواند هم به سید و هم به غیر سید زکات فطره را بدهد.

فطریه همسر سید
۲۲) شخصی غیر سید که تا الآن اشتباهاً سهم فطریه‌ی همسر سیده‌ی خود را به صندوق فطریه‌ی سادات می‌انداخته، الآن چه وظیفه‌ای دارد؟
- اگر فطریه را به سید داده کفایت نمی‌کند و باید مجدداً پرداخت کند.

فطریه مهمان
۲۳) فطریه‌ی مهمان بر عهده‌ی کیست؟
- درصورتی‌که نان‌خور میزبان محسوب نشود، بر عهده‌ی خودش است.

فطریه مهمان شب عید فطر
۲۴) آیا فطریه‌ی مهمان شب عید فطر هم بر عهده‌ی میزبان است؟
- مهمان یک‌شبه، نان‌خور محسوب نمی‌شود لذا زکات فطره‌ی او بر میزبان واجب نمی‌شود.

فطریه جنین
۲۵) آیا برای جنین لازم است فطریه پرداخت شود؟
- فطریه‌ی جنین واجب نیست.

پرداخت فطریه توسط نان‌خور
۲۶) من نان‌خور پدرم هستم و فطریه‌ی من بر گردن پدرم است. آیا می‌توانم فطریه‌ام را خودم بدهم؟
- صحیح نیست؛ بله، اگر با اجازه‌ی پدر و از طرف او فطریه‌ی خودتان را بدهید، مانع ندارد و از عهده‌ی پدر ساقط می‌شود.

پرداخت زکات فطره قبل از حلول ماه شوال
۲۷) با توجه به امکان پرداخت زکات فطره از طریق درگاه پرداخت اینترنتی وجوهات شرعی پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، آیا می‌توان قبل از حلول ماه شوال، اقدام به واریز آن نمود؟
- چون به‌صورت امانت دریافت می‌‌شود و بعد از حلول ماه شوال، صرف در مورد مصرف آن می‌کنند، مانعی ندارد؛ البته پرداخت‌کننده بعد از حلول ماه شوال نیت کند که آن امانت به‌عنوان فطره باشد.

پرداخت فطریه به‌عنوان اقساط وام
۲۸) در صندوق قرض‌الحسنه‌ی مسجد، هر سال تعدادی از وام‌گیرندگان اقساط خود را به دلایلی که نمی‌دانیم، پرداخت نمی‌کنند؛ آیا دادن مقداری فطریه برای اقساط این افراد به صندوق جایز است؟
- صحیح نیست مگر توان پرداخت را نداشته باشند.

پرداخت فطریه به پدر و مادر یا بالعکس
۲۹) دادن زکات فطره از سوی پدر و مادر به فرزند فقیر یا بالعکس اشکال دارد؟
- اگر فرزندان فقیر باشند، پدر و مادر باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمی‌توان چیزی از زکات فطره را بابت مخارج واجب زندگی به آن‌ها داد ولی پرداخت زکات فطره به آنان برای ادای دین و یا مایحتاجی که تأمین آن بر پدر و مادر واجب نیست اشکال ندارد؛ و اگر پدر و مادر فقیر باشند و فرزند دارا باشد نیز حکم مسئله مانند صورت قبل است.

پرداخت زکات فطره به واجب النفقه
۳۰) آیا پدر می‌تواند زکات فطره را به فرزند دانشجوی خود که محتاج است، بدهد؟
- اگر فرزندان فقیر باشند، پدر و مادر باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمی‌‌توان چیزی از زکات فطره را بابت مخارج زندگی به آن‌ها داد ولی برای ادای دین و یا مایحتاجی که تأمین آن بر پدر واجب نیست اشکال ندارد.

پرداخت زکات فطره به خویشاوندان
۳۱) آیا جایز است زکات فطره را به‌عنوان هدیه، به خویشاوندان آبرومند و مستحق داد؟
- می‌تواند به‌عنوان هدیه بدهد و لازم نیست به او بگوید زکات فطره است؛ ولی باید در نیّت قصد زکات کند.

مصرف زکات فطره
۳۲) همیشه مقدار یک‌سوم زکات فطره‌ی جمع‌آوری‌شده، برای مخارج مسجد برداشته می‌شود (با اینکه مسجد دارای موقوفات و درآمد ختم می‌باشد) آیا صحیح است؟
- احتیاط این است که آن را به فقرای شیعه بدهند.

مصرف زکات فطره در امور فرهنگی
۳۳) آیا جایز است زکات فطره را در امور فرهنگی و مذهبی که باعث نشر معارف دین می‌شود صرف کرد؟
- صرف زکات فطره در راه نشر معارف دین اشکال ندارد؛ ولی احتیاط این است که آن را به فقیر بدهند.

تقسیم مبلغ فطریه
۳۴) آیا مبلغ فطریه را می‌توان بین چند نفر تقسیم کرد؟
- بنا بر احتیاط، کمتر از یک صاع به فقیر داده نشود.

زکات فطره زن تأمین‌کننده مخارج زندگی
۳۵) اگر زن به جهت نیاز شوهر، در تأمین مخارج زندگی کمک کند، چه کسی باید زکات فطره‌ی آن‌ها را بدهد؟
- اگر زن نان‌خور شوهر محسوب شود، باید شوهر در صورت توانایی، زکات فطره‌ی خود و همسرش را بدهد و اگر زن نان‌خور شوهر و کس دیگری نباشد، باید خودش زکات فطره‌اش را بدهد.

بردن فطریه به شهر دیگر
۳۶) آیا مصرف فطریه در محل یا شهرهای دیگر با وجود فقیر در همین محل جایز است؟
- اگر فطریه را جدا کرده است، بنا بر احتیاط باید در همان شهر پرداخت شود؛ بله، اگر در آن شهر مستحق پیدا نشود، می‌تواند آن را به شهر دیگری ببرد.

عدم پرداخت فطره و تکلیف زن و فرزند
۳۷) پدری که زکات فطره نمی‌دهد، تکلیف زن و فرزند او چه می‌شود؟
- بر آنان تکلیفی نیست و لازم نیست فطره بدهند.

فراموشی در پرداخت زکات فطره
۳۸) فراموش کرده‌ایم زکات فطره بپردازیم، حکم آن چیست؟
اگر زکات فطره را جدا کرده‌اید، همان را بپردازید و اگر جدا نکرده‌اید، بنا بر احتیاط واجب، باید بدون نیت ادا و قضا، جدا کرده و با قصد قربت بپردازید.