نویسنده: سید مهدی بهشتی

امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت مى‏کند که موسى بن عمران علیه السّلام گفت: بار خدایا آنهائى که روز قیامت، در آن روزى که سایبانى جز سایبان تو نیست؛ در سایه عرش تو قرار مى‏گیرند ،چه افرادى هستند؟ خداوند متعال فرمود: کسانى که دلشان پاک باشد، کسانى که به مسجدها مى‏روند و در آنجا مکان مى‏گیرند همان گونه که عقاب‏ها به آشیانه‏هاى خود پناه مى‏برند(برقی، 1371ق، ج1، ص:16)، آنانند که پرچمداران قیامت اند(طوسی، 1414ق، ص:529).

برخورد مسجدیان با کودکان، همراه با مهربانی و ملاطفت است؛ چرا که این سیره و روش را از الگوی خود رسول اکرم برگرفته اند؛ که در همه حال با کودکان نرم و مهربان بود: والتلطف بالصبیان من عادة رسول الله صلَّى الله علیه وسلم .(غزالی، بی تا، ج6،ص:9).

بی شک نمازگزاران مسجد در پی تربیت کودکانی مسجدی و مومن هستند و در این راستا تلاش می کنند.

آموزش انفاق

یکی از روش های تربیتی، نیک رفتار کردن بدون گفتن است؛ هنگامیکه کودک انجام اعمال نیک را از بزرگتر ها می­بیند؛ ناخودآگاه در وجودش زیبایی آن عمل شکل گرفته و او هم قصد انجام آن کار را خواهد کرد. چرا که تأثیر عمل بیش از گفتار و موعظه است. امام صادق علیه السلام فرمودند: کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ‏ بِأَعْمَالِکُمْ‏، وَ لَا تَکُونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکُم‏(حمیری، 1413ق، ص:77)مردم را با اعمال و رفتارتان به خوبیها دعوت کنید، نه با زبانها...

وقتی کودک انفاق به فقرا و سخاوتمندی بزرگتر ها را در مسجد برای یاری رساندن به دیگران و خدمات مسجد می بیند، به قطع این رفتار در ذهن او به عنوان عملی نیک نقش می بندد. او این روش را خواهد آموخت و خود از انفاق کنندگان در راه خدا خواهد بود.

در ماجرای نزول سوره انسان، پس از اینکه امیر المومنین و حضرت فاطمه سلام الله علیهما غذای خود را به مسکین، یتیم و اسیر دادند، کودکان خانه نیز به تبعیت از پدر و مادر این کار را آموختند و انجام دادند(کوفی، 1410ق، ص:519).

و همچنین انفاقِ در مسجد حین رکوعِ نمازِ امیرالمومنین که منجر به نزول آیه ولایت شد: إِنَّما وَلِیُّکُمُ‏ اللَّهُ‏ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون‏(مائده/55)(قمی، 1404ق، ج1،ص:170) خود نمونه ای بارز از آموزشگاه رفتارهای نیک در مسجد؛ برای کودکان است.

مشاهده این نوع اعمال توسط کودک، سبب می شود تا این روش و منش و کمک به دیگران در شاکله کودک تأثیرگذار باشد و شخصیت او با این نوع اخلاقیات شکل گیرد.

گذشت و بخشندگی

طبق فرمایش قرآن کریم یکی از علامات مؤمن، بخشندگی در هنگام عصبانیت است. «وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ» (شورى/ 37) مؤمنین کسانی اندکه چون خشم و غضب کنند، مى‏بخشند.

طبق روایت شریف امام باقر علیه السلام به نقل از رسول اکرم صلی الله علیه و آله: بهترین بندگان خدا کسانی اند که هنگامیکه خشمگین می شوند، ببخشند(کلینی، 1429ق، ج3، ص:609).

الگوی ما حضرت یوسف علیه السلام است؛ که پس از سال­ها سختی، نشان داد مؤمن وقتی عصبانی می شود، گذشت می کند و می بخشد. قالَ لا تَثْرِیبَ‏ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (یوسف/92) (یوسف) به برادرانش گفت: امروز بر شما توبیخ و ملامتى نیست، خداوند شما را مى‏بخشد و او مهربان‏ترین مهربانان است.

اقتضای سن کودک بازی و تحرّک است، شاید با حضور کودک در مسجد از او حرکاتی سربزند که تنها با گذشت و بخشش می توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. و به جای توبیخ، لبخند و موعظه شیرین را جایگزین ساخت.

روزی کنیزی روی دستان امام سجاد که قصد وضو داشتند، آب می ریخت. ناگهان ظرف آب از دست کنیزک رها شد و روی امام زین العابدین افتاد و آن حضرت مجروح شد. امام سر بلند کرد بجانب او، در همان حال کنیز گفت: خدا می فرماید: «وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ» حضرت فرمود: خشم خود را فرو خوردم. باز کنیزک گفت: «وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ» حضرت فرمود: خدا از تو بگذرد. عرض کرد: «وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ» (آل‏عمران/ 134). سید الساجدین فرمود: برو که تو از این پس آزادى‏(صدوق، 1376ش، ص:201).

میدان دادن به کودکان

تعیین نقش برای کودکان در مسجد یکی دیگر از عوامل ماندگاری آنان در محیط مسجد است، که سبب می شود تا با این فضای معنوی آشنایی بیشتری پیدا کنند. بر این اساس اهل مسجد می توانند برای سرگرم کردن کودکان؛ با اعطاء نمودن نقش هایی چون مکبّری، پهن کردن سجاده نماز، پخش مهر و تسبیح، توزیع مصحف های شریف بین نمازگزاران، چکاندن گلاب بر دستان نمازگزاران، و...آنان را به مسجد وابسته کنند و در ضمن این وابستگی به آنان آموزه های دینی را آموزش داده تا آنان نیز یکی از اهل مسجد شوند.

احترام کودک

هر انسانی نیاز به احترام و تکریم دارد، و کودک نیز ارزشمند واقع شدن را دوست می دارد. این احساس ارزشمندی سبب رضایت و خشنودی او از طرف مقابل خواهد شد.

نمازگزارانی که به کودکان در مسجد احترام می گذارند و وجودشان را در مسجد گرامی می دارند، هم به حفظ شخصیت کودک کمک می کنند و او را بزرگوار و باشخصیت بار می آورند و هم علاقه او را به مسجد و مسجدی دوچندان خواهند کرد. همچنین با این احترام، کودک تا میزانی خودنگهدار می شود و از او کمتر حرکات بچّه گانه در مسجد سر خواهد زد.

حضرت علی علیه السلام درباره کودکی خود که در دامان پیامبر اکرم رشد یافت اینگونه فرمود: وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) بِالْقَرَابَةِ الْقَرِیبَةِ وَ الْمَنْزِلَةِ الْخَصِیصَةِ وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ یَضُمُّنِی إِلَی صَدْرِهِ وَ یَکْنُفُنِی فِی فِرَاشِهِ وَ یُمِسُّنِی جَسَدَهُ وَ یُشِمُّنِی عَرْفَه (رضی، 1414ق، ص:300، خطبه:192)، آن گاه که من کودک بودم؛ مرا در کنار خود نهاد و بر سینه خویشم جا داد، و مرا در بستر خود مى‏خوابانید چنانکه تنم را به تن خویش مى‏سود و بوى خوش خود را به من مى‏بویانید.

و نیز رسول مهربانی ها فرمود: من پنج چیز را تا مرگ رها نمی‏کنم که یکی از آنها سلام کردن بر کودکان است و دوست دارم این کار به عنوان سنت میان مسلمانان، باقی بماند(صدوق، 1362ش، ج1، ص:272).

احترام به کودک در مقابل دیگران سبب ارتقای اعتماد به نفس او خواهد شد، و در شکل گیری شخصیت اجتماعی او نقش بسزایی خواهد داشت. روزی برای پیامبراکرم صلی الله علیه وآله شربتی آوردند، پیامبر از آن نوشید. در سمت راستش کودکی بود و در سمت چپش اصحاب. پیامبر از کودک پرسید آیا اجازه می­دهی شربت را به اصحاب بدهم؟ و چون کودک موافقت نکرد، آن را به او داد (مالک بن انس، 1406ق، ج2، ص926).

کتابنامه:

1. إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): الامالی، تهران، کتابچی، 1376ش.

2. إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1362ش، اول.

3. برقی، احمد بن محمد بن خالد(274ق): المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371ق، دوم.

4. حمیری، عبدالله بن جعفر(287ق): قرب الاسناد، قم، آل البیت ، 1413ق، چاپ:اول.

5. رضی، محمد بن حسین(406ق): نهج البلاغه، قم، هجرت، 1414ق، اول.

6. طوسی، محمد بن الحسن(460ق): الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق، اول.

7. غزالی، محمد(505ق): إحیاء العلوم الدین، بیروت، دارالکتب العربی، بی تا.

8. قمی، علی بن ابراهیم(قرن 3): تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1404ق، سوم.

9. کلینی، محمد بن یعقوب(329ق): الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق، چاپ: اول.

10. کوفی، فرات بن ابراهیم(307ق): تفسیر فرات کوفی، تهران، موسسه الطبع و النشر فی وزارت الارشاد الاسلامی، 1410ق، اول.

11.  مالک بن انس(93ق): کتاب المؤطا، تحقیق: محمد فؤاد باقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406،