نویسنده: سید مهدی بهشتی

 برای حضور کودکان در مسجد لازم است آمادگی هایی ایجاد شود تا مقدمات حضور کودک در مسجد فراهم گردد، چرا که اگر این آمادگی ها و تمهیدات ایجاد نشده باشد مشکلاتی در برقراری ارتباط کودک و مسجد بروز می­کند. پس والدین و متولیان و مربیان  باید در برقراری این آمادگی ها تلاش لازم را به عمل آورند.

در این نوشتار برآنیم تا گوشه ای از مقدمات و آمادگی هایی که لازم است برای حضور کودک در مسجد فراهم شود را بیان کنیم:

آمادگی محیطی:

همراه بردن کودک برای آشنایی و نزدیکی او با فضای مسجد بر والدین وظیفه است، اما برای حضور کودکان در مسجد لازم است که تدابیری اندیشیده شود تا کودک آزرده خاطر نگردد، برای مثال والدین، کودک را به مسجدی ببرند که از نظر سیستم تهویه مطبوع مناسب و دارای سیستم صوتی خوبی باشد، همچنین مساجدی که از تراکم جمعیت زیاد برخوردار نباشند؛ تا برای کودک ایجاد آزردگی نکند. چرا که عدم رعایت این امور سبب نقش بستن خاطرات ناخوش در ذهن او خواهد شد.

در این زمینه بر متولیان مساجد لازم است تا محیط امن و آرام و لطیفی را برای نمازگزاران بویژه کودکان مهیا کنند.

آمادگی جسمی:

برای دعوت یا همراه بردن کودک به مسجد، لازم است تا او آمادگی و سلامت جسمی کافی را داشته باشد. هنگامی که کودک خواب‏آلودگی و خستگی مفرط پس از بازی و بیماری‏هایی چون‏ سرگیجه،دل‏درد، حالت تهوع، سرماخوردگی و...را دارا باشد موجبات اذیت و آزردگی او فراهم خواهد شد که والدین و مربیان باید در این مواقع از حضور او در مسجد جلوگیری به عمل آورند.

آمادگی عقیدتی:

اگر والدین از بدو تولد براساس روش تربیتی اسلامی عمل کرده باشند کودک پیش زمینه ای از اعتقادات را دربرخواهد داشت، و هنگامی که در مسجد حضور پیدا می کند، می تواند به خوبی با این مکان مقدس و اعمال مربوط به آن، ارتباط برقرار کند.

کما اینکه در دستورات دینی ما نماز و روزه تمرینی برای کودکان توصیه شده است که این کار سبب خواهد شد تا کودک با تمرین به تدریج با تکالیف دینی آشنا شود.(کلینی، 1429ق، ج4، ص:86)

ظرفیت سنجی:

والدین و مربیان برای آموزش مسائل دینی به کودکان باید در ابتدا ظرفیت و توانایی کودک را برای آموزش پذیری، سنجیده و با درنظر گرفتن این ظرفیت است که به صورت محدود و تدریجی قطره قطره از دریای دین را به او خواهند نوشاند، هنگامی که از رسول مهربانی ها پرسیده شد: کودک، چه هنگام نماز بخواند؟ ایشان فرمود: هرگاه دست راستش را از دست چپش شناخت، او را به نماز وادارید(أبی داوود، بی تا، ص76، ح497) امام صادق علیه السلام فرمود: ما کودکان خود را وقتی هفت ساله شدند به نماز و روزه به اندازه ای که توان داشته باشند وامی داریم(کلینی،1429ق، ج3،ص:206). این مسئله حاکی از ظرفیت سنجی در آموزش و انجام مسائل دینی به حد توان کودکان است.

آسان گیری:

اسلام دین آسانی است و خدای متعال سختی و سخت گیری را نمی پسندد چون با سخت گیری فرد به سمت نافرمانی و فرار خواهد رفت؛ به همین دلیل خدای متعال می فرماید: یُرِیدُ اللَّهُ‏ بِکُمُ‏ الْیُسْرَ وَ لا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسر(بقره/185) البته این آسان گیری به سمت لاابالی گیری نباید هدایت شود.

بنابراین برای حضور کودکان در مسجد نباید به سخت گیری متوسل شد، که اگر در این زمینه زیاده روی صورت گیرد سبب زده شدن کودک از این محیط نورانی خواهد شد. والدین و مربیان ومتولیان موظفند تا با ایجاد جذابیت ها حضور کودکان را در مسجد تسهیل کنند.

بهره گیری از قصه و شعر:

برای تلقین آموزه های دینی در کودکان باید از روش های جذاب و مفرّح استفاده نمود. یکی از روش هایی که در این زمینه می تواند بسیار مفید و تاثیر گذار باشد؛ بهره گیری از قصه و شعر در جذب کودکان به مسجد است. والدین و مربیان می توانند برای جذب کودکان با استفاده از قصه و شعر معارف دینی را به گونه ای که خوشایند آنان باشد، به آنان بیاموزند.

بازی گوشی:

کودکان در مسجد تا جایی که موجبات آزار دیگران را فراهم نساخته اند؛ نباید از بازی گوشی های آنان در مسجد جلوگیری ورزید. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: بازی گوشی و شیطنت بچه در کودکی، مایه فزونی خرد او در بزرگ سالی است(متقی هندی، 1409ق، ج11، ص:91،ح30747)و نیز امام کاظم علیه السلام فرمود: خوب است بچّه در کودکی بازی گوش باشد، تا در بزرگ سالی بردبار گردد. لذا باید دقت داشت تا حضور کودکان در مسجد موجب سخت گیری و منع بیش از اندازه آنان نگردد.

بازی در مسجد:

ایرادی نیست بر اینکه کودکانی که کمتر از 5سال دارند با نظارت والدین بدون آزار دیگر نمازگزاران در گوشه ای از مسجد یا در کنار والدین به بازی بپردازند، و کودکان بیش از 5 سال در کنار والدین به نماز تمرینی اهتمام ورزند، روزی پیامبر با گروهی در مسجد نمازمی خواند و حسین علیه السلام که خردسال بود، در کنار ایشان قرار داشت. هرگاه پیامبر خدا به سجده می رفت، حسین می آمد و بر دوش ایشان سوار می شد. سپس پاهایش را تکان می داد و می گفت:هی هی! وقتی پیامبر خدا می خواست سر بردارد، او را می گرفت و کنار خود می گذاشت و همین که دوباره به سجده می رفت، حسین به پشت پیامبر برمی گشت، و میگفت: هی هی! این کار را همچنان ادامه داد تا این که پیامبر، خدا از نماز فارغ شد(إبن شهرآشوب، 1379ق، ج4،ص:72). از این رو، در روایات معصومان(علیهم السلام) بر این امر تأکید شده و به پدر و مادر دستور داده اند که تا هفت سالگى فرصت بازى را از فرزند نگیرند و مانع بازى او نشوند. امام صادق(علیه السلام)مى فرماید: دَعْ اِبْنَکَ یَلْعَب سَبْعَ سِنین(کلینی، 1429ق، ج11،ص:441) فرزندت را بگذار تا هفت سالگى بازى کند.

بازبان کودکانه:

برای آموزش و مسجدی کردن کودکان باید از کلام کودکانه بهره برد ، رسول رحمت در این باره فرمود: «أَدِّبْ صِغارَ أَهْلِ بَیْتِکَ بِلِسانِکَ عَلَی الصَّلاةِ وَ الطَّهُورِ؛ فرزندان کوچک را با زبان خود، به نماز و وضو عادت دهید.(ورّام، 1410ق، ج2،ص:155) با توجه به این روایت، کودکان را باید با زبان کودکانه به نماز و مسجد فرا خواند، به گونه ای که توان درک آن را داشته باشند، نه با زبان پیچیده یا پرخاشگرانه.

 

انتخاب هم سال مناسب و نظارت:

یکی از خواسته های کودک، بازی با هم سال است که با نظارت و هدایت والدین و مربیان در مسجد می تواند به ثمر نشیند. به همین جهت هم دوست خوبی را برای خود برمی گزیند و هم به بخاطر حضور رفیق خود در مسجد میل و رغبت بیشتری برای حضور در مسجد می یابد.

بازى در رشد جنبه هاى گوناگون کودک، اعم از عاطفى، اخلاقى، و اجتماعى و نیز کسب مهارت دوستى و دوست یابى نقش اساسى دارد و زمینه رشد فرد را فراهم مى سازد. خواجه نصیر الدین طوسی در مورد بازى و همنشین کودک مى گوید: اول چیزى از تأدیب (فرزند) آن بود که او را از مخالطت اضداد که مجالست و ملاعبت ایشان مقتضى فساد طبع او بود، نگه دارند; چه، نفس کودک ساده باشد و قبول صورت اقران خود زودتر کند (طوسی، بی تا، ص:183).

از این کلام خواجه افزون بر اهتمام به بازى، توجه به همبازى هاى فرزند نیز به دست مى آید و اینکه پدر و مادر ضمن آزاد گذاشتن کودک در بازى، باید از او مراقبت کنند و مواظب باشند که با چه کسانى رفت و آمد و رفاقت دارد و از چه افرادى تبعیت مى کند؛ زیرا بازى و همنشینى فرزند با افراد کم اعتنا به ارزش های اسلامی و کم بهره از ادب پیامد های خوبی برای کودک نخواهد داشت.

 

کتابنامه:

1. إبن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی(588ق): مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، 1379ق، چاپ:اول.

2. أبو داوود سجستانی، سلیمان بن اشعث(275ق): سنن أبی داوود، ریاض، بیت الافکار الدولیه، بی تا.

3. آحسائی، محمد: تربیت فرزند در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسى،قم، ماهنامه معرفت، موسسه امام خمینی.

4. کلینی، محمد بن یعقوب(329ق): الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق، چاپ: اول.

5. متقی هندی، علی بن حسام(975ق): کنزالعمال، تحقیق: شیخ بکری حیانی، بیروت، 1409ق.

6. نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد(553ق):اخلاق ناصری، تهران، علمیه اسلامیه، بی تا.

7. ورّام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی(605ق): مجموعه ورام، قم، مکتبه فقیه، 1410ق، چاپ:اول.