مقدمه

    بنیانگذار جمهوری اسلامی ،ایران همواره از مسجد به عنوان سنگر یاد می­کردند و می­ فرمودند:
« محراب محل حرب است». به کاربردن عبارت سنگر برای مساجد نشان دهنده جایگاه عظیم و رفیع این پایگاه الهی است.

    سنگر به این معناست که در اصل، مساجد حفظ کننده تمامی آثار دین و حافظ میراث ائمه معصومین(علیه السلام)  است. در این راستا امام­خمینی(ره) با استفاده از این نکته مهم، تمام انسان های غیرمسلمان و مسلمان را از جایگاه مساجد، به ظلم­ستیزی و مظلوم­پناهی دعوت می­کنند و محراب، محل حرب بودن را به معنای واقعی به نمایش می­گذارد.

    محراب مسجد ،محل مبارزه انسان­ها با شیطان درون و برون است. در واقع محراب مهم ترین جایگاهی است که می­توان با تکیه زدن به آن با وحدت رویه در زیر یک چتر، هم به عبادت و هم به مبارزه، دشمن پرداخت.

    امام­خمینی(ره) به عنوان احیاگر مساجد به معنای واقعی آن است. امام(ره) انقلاب خود را از مساجد آغاز کرد و استمرار بخشید. در واقع با چنین حرکت عظیمی توانست نقش مساجد را در جهان اسلام احیا کند.

    شناخت صحیح امام(ره) از جایگاه و امکانات مساجد به ایشان امکان داد تا با استفاده از این پایگاه الهی و اعتقادی، همه افراد را با سلیقه های مختلف در یک مکان واحد جمع کند و از نیروی عظیم در مقابله با ظلم­ستیزی و مظلوم­پناهی بهره بگیرد.

با توجه به نقش معیشتی، نظامی و اقتصادی مساجد در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی، می توان گفت دشمنان در اوایل انقلاب با روش­های مختلف راه معیشتی مردم را بسته بودند، اما امام(ره) با تدبیر و تفکر از طریق مساجد کالاهای مورد نیاز را در اختیار مردم جامعه قرار داد.

در برنامه ترور افراد هم، مساجد با تشکیل بسیج به این حرکت تداوم بخشیدند.

    بهترین نیروی پرورش­یافته در کشور، از دل مساجد بیرون آمده­اند و مساجد امروز با امکانات پیشرفته می­توانند به تربیت نیروهای تازه نفس و تأثیرگذار بپردازند. کمرنگ بودن بعضی از ائمه جماعات در مساجد کشور باعث تأسف است. به­طوری که مشغولیت­های اداری و چند شغله بودن ائمه جماعات موجب شده است تا نتوانیم به نحو احسن از پتانسیل موجود در مساجد بهره­­مند شویم.

ما موظفیم که در جامعه امروز به آسیب­شناسی بپردازیم تا دشمنان به فرهنگ جامعه آسیب نرسانند. در این راستا پس از آسیب­شناسی با حضور اساتید فن و علمای دینی آگاه نسل جوان جامعه را با آموزه­های دینی آشنا کنیم.

    مسجد یک خانه است اما مدیران بسیار دارد. اگر متولیان مساجد در ایفای نقش خود موازی کاری را کنار بگذارند و هر کدام با وظیفه مشخص به کار خود ادامه دهند، بسیاری از مشکلات موجود در مساجد برطرف می­شود.

    نسل جوان جامعه تشنه معارف اصیل دینی هستند. اگر ائمه جماعات و امنای مساجد به بیان حقایق انقلاب و دین بپردازند، نیازهای جوانان را درک کرده و شناسایی کنند، به راحتی می­توانند افکار و دیدگاه­های امام را از جایگاه مساجد به نسل جدید انتقال دهند.

بخش اول: شیوه های جذب جوانان در مساجد

    عواطف جوشان، آرمان­خواهی، شور و نشاط و زیباطلبی، فضای زندگی جوان را پر کرده است. از سوی دیگر مسجد به عنوان مهم­ترین کانون مذهبی، زیبایی خود را دارد. صدای رسای موذن، محراب جذاب و معنویت مسجد، هر صاحب دلی را به خود جلب می­نماید. سخن بر سر این است که چگونه می­توان میان جوانی و مسجد و به بیان دیگر، میان دو زیبایی، پیوند و یگانگی آفرید.

    پرسش جدی این است که در نسلی که به دلیل «زیباجویی» نمی­تواند از کنار زیبایی روح (مسجد و نماز) ساده بگذرد، چرا اقبال و استقبال و نشاط برای برپایی نماز در مسجد نمی­بینیم؟ باید بگوییم روح حقیقی مسجد که همه زیبایی ها را در خود دارد، هنوز در معرض دید جوانان قرار نگرفته است. روش های جذاب در ایجاد گرایش به کار گرفته نشده و با گذشت بیست سال از پیروزی انقلاب، کانون های دینی و به ویژه مساجد، متناسب با نیازهای دینی نسل نوجوان و جوان قدم برنداشتند. اما متأسفانه ما عادت کرده­ایم که در ناکامی­های خود بلافاصله مخاطب را متهم کنیم و به تبرئه خویش بپردازیم.

    در این پاسخ سعی شده است راه­های جذب جوانان به مسجد مورد بررسی قرار گیرد و عوامل و زمینه­های آسیب­زایی که سبب فاصله گرفتن نسل جوان از مسجد و بی­رغبتی نسبت به حضور فعال و پرشور آنان می­گردد؛ شناسایی شود.

    مسجد، بی­گمان به عنوان سنگری که از آغاز بنای آن تا­کنون دارای نقش فرهنگی و آموزشی و تربیتی بوده است، نمی­تواند در خصوص نسل جوان و پرسشگر، ساکت و بی­برنامه باشد و از آن طرف، جوان آرمان­خواه و زیبا­طلب که تشنه مذهب و عواطف دینی است، نمی تواند نسبت به این مکان مقدس بی­توجه باشد، اما تمهیداتی لازم است تا بین این دو، تعامل و پیوندی مستحکم ایجاد نماید.

    برای جذب جوانان به مساجد و نماز جماعت و شرکت در سایر برنامه­های فرهنگی مساجد، شیوه ها و عواملی وجود دارد که به برخی از آن ها اشاره می شود:

 

الف) امام جماعت

    امام جماعت در هر مسجد، عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت. این شرایط از این قرار است:

1. ثابت بودن

شناخت امام جماعت از مسجد، مؤمنان محل و نمازگزاران و غیره، از جمله اموری است که در عملکرد وی نقش مهمی دارد. خصوصیات و اوضاع خاص هر محل و اهالی آن باعث می شود که وی تصمیم مقتضی اتخاذ کند و در راه اجرای آن گام بردارد که ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل، این مسئله را عملی می سازد.

 

2. توانایی علمی

از عواملی که می­تواند در جذابیت امام جماعت مؤثر باشد، توانایی و اندوخته­های علمی اوست، چرا که ممکن است سؤالی از طرف جوانان در حیطه تخصصی او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمینه­های مختلف از جمله جامعه­شناسی و روان­شناسی جوانان پاسخ دهد. طبیعتاً قدرت علمی روحانی مسجد باعث اطمینان و اعتماد مردم به خصوص جوانان می­شود و آنان نیز همواره سعی می­کنند که در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمینان خاطر و طیب نفس با وی معاشر باشند و از کمالات و معلومات او بهره­مند شوند.

 

3. نظم

امام جماعت ضرورت دارد که در کلیه کارهای مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات کند، به موقع به مسجد بیاید، نماز را اقامه کند و اوقات سخنرانی و ارشاد مردم را تنظیم و با توجه به حال حضّار، مطالب خود را بیان کند و از ذکر مطالب اضافی و اطاله کلام خودداری ورزد.

 

4. بیان ساده و شیوا

مطالبی که امام جماعت بیان می کند، باید حتی­المقدور ساده و شیوا باشد و از تلفظ کلمات و جملات عجیب و غریب و نامأنوس بپرهیزد؛ چرا که عمده مخاطبان وی بی­سواد، کم­سواد و ناآشنا به کلمات تخصصی هستند، در غیر این صورت با توجه به روحیه جوانان و کم­ظرفیت بودن آنان، خستگی و کسالت بر آنها عارض می­شود.

 

5. ابتکار و خلاقیت

بعضی از وعاظ هنگام سخنرانی آموخته­های علمی خود را به همان گونه که فرا گرفته­اند، بیان می­کنند، در حالی که می­توانند با ذکر مثال­ها و حکایت­های تاریخی، مطالب و کلمات قصار، شوخ­طبعی و داستان­های شیرین را با رعایت نکات روانشناسی جوانان به گونه­ای زیبا و جذاب­تر عرضه کنند. 

6. دوستی با جوانان و نوجوانان

امام جماعت مسجد می­تواند با کنار گذاشتن بعضی از محدودیت­های کاذب یا غیرضروری، بین خود و جوانان، آنها را به خود نزدیک کند؛ به قدر معقول با آنان صحبت کند، احوال آنها را در حالت عادی و غیرعادی جویا شود و حتی­المقدور در همنشینی­ها و مجالست­ها همراه آنان باشد و از فرصت­های مناسب به منظور بیان مقصود استفاده کند، در حالی که بعضی از روحانیون با اتخاذ تدابیر نامناسب و حالت­های عالمانه به خود گرفتن، سنگین و رنگین حرکت کردن بی­حد، هم­کلام نشدن با دیگران خصوصاً جوانان و …، بین خود و جوانان فاصله می­اندازند.

 

7. احترام و تواضع

همیشه با احترام به دیگران و داشتن تواضع در مقابل همنوعان، نوعی ارادت قلبی دیگران را در حق خود فراهم می­کنیم، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانی و رهبر معنوی؛ آن هم با جوانان که دارای قلبی پاک و جویای صحبت هستند، صورت گیرد، قطعاً موفقیت­های چشمگیری به دست خواهد آمد؛ این روش از جمله روش­های تبلیغ عملی است که در تاریخ صدر اسلام به­خصوص در وصف پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم)  نقل شده است و نتایج بسیار خوبی هم در بر داشته است.

 

8. آراستگی  ظاهری

روحانی و رهبر معنوی در اجتماع باید در قالب الگو و نمونه­ خوبی­ها مطرح شود؛ بنابراین امام جماعت باید به بهترین وجه ممکن لباس بپوشد، تمیز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر استفاده کند. مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً بوی بد دهان خود باشد و در مجموع مسأله­ نظافت ظاهری را فراموش نکند.­

 

9. توانایی جسمی

در برگزاری نماز جماعت و سخنرانی­ها لازم است مسائلی نظیر وقت دیگران و کهولت سن حاضران مراعات شود. حال اگر امام جماعت سن بالایی داشته باشد، طبیعتاً نماز طولانی می­شود و ممکن است مأمومین خسته شوند.

 

10. دارا  بودن دانش لازم

اگر امام جماعت فقط به یک سری اطلاعات علمی دست یافته باشد، انتقال آن به روش معمولی و بیان ساده­ آن مطالب ممکن نیست و با توفیق کمتری همراه است، بنابراین ضروری است از علوم دیگر نظیر روان­شناسی جوانان و نوجوانان استفاده شود.

 

11. درک موقعیت سنی جوانان

موقعیت سنی جوانان و نیازها و روحیات آنان در این سنین باید مورد توجه قرار گیرد، لازم نیست همیشه از آنان بخواهیم در کلیه­ مراسم ادعیه و زیارات، شرکت و گریه و زاری را پیشه کنند، زیرا جوانان و نوجوانان در کنار این مسائل معنوی نیاز به تفریحات سالم و ورزش و آموختن دانش روز دارند. تحرک و انرژی زیاد از خصوصیات این دوران است و جوانان به تنوع بیشتری نیازمندند.

 

12. تهیه امکانات مالی

امام جماعت می­تواند با نظارت کامل و سر و سامان دادن به امور مالی مسجد و تخصیص بودجه­های لازم در راه جذب جوانان، به این مهم دست یابد.

 

ب) مسجد

خود مسجد و ویژگی­های آن نیز می تواند عامل جذابی به منظور گرایش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد، این ویژگی­ها و خصوصیات عبارتند از:

 

1. فضای مناسب و ظواهر خوب آن

مسؤولان ذی­ربط در عصر کنونی باید در احداث مساجد تا حد زیادی مداخله کنند، انتخاب محل احداث، نقشه مورد نظر، امکانات و فضای سبز آن و غیره باید حساب شده و از روی اصول باشد. احداث مسجد در کوچه و پس کوچه­ها و با مساحت کم و بدون دیگر امکانات، سوت و کور است و رغبتی در دل جوانان و ناآشنایان به مسجد ایجاد نخواهد کرد.

 

2. نظافت

تمیزی و پاک بودن از جمله عواملی به شمار می رود که باعث گرویدن جوانان به مسجد می­شود، بنابراین مسؤولان مسجد باید در خصوص غبارروبی، نظافت دستشویی­ها، ایجاد امکانات بهداشتی نظیر صابون، مایع ضد عفونی کننده، آب گرم در زمستان­ها و شست­وشوی مرتب و منظم محیط دستشویی­ها و به کار بردن خوشبو کننده­های مناسب از ضروریات مساجد است.

 

3. وسایل صوتی، گرمازا و سرما زا

کسانی که گاهی به مناسبتی به مسجد راه می یابند، چنانچه با مسائل ناخوشایندی از قبیل نامناسب بودن صدای بلندگوها و سرد یا گرم بودن بیش از حد مسجد روبرو شوند، تنفر در قلب آنان پدید می­آید و سابقه­ ذهنی منفی در اذهان ایشان باقی می­گذارد، همچنین تنظیم نور کافی در خود مسجد از اهم مسائل است.

 

4. تصمیم گیری متمرکز

مؤمنان و نمازگزاران و مسؤولان مربوط می­توانند به منظور تنظیم برنامه و امور مساجد و جلوگیری از پراکندگی و تعدد تصمیم­گیری­ها، با انتخاب شماری از افراد جوان و متعهد و تا حد امکان متخصص، همچنین ریش­سفیدان با نظارت امام جماعت در قالب هیئت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه­ریزی منسجم اداره کنند.

5. ایجاد امکانات فرهنگی ورزشی

مسؤولان و گردانندگان مساجد می­توانند با تهیه و تخصیص امکانات فرهنگی از قبیل: کتابخانه، سالن مطالعه، تشکیل گروه­های تواشیح، سرود، همخوانی قرآن و تشکیل جلسات آموزش قرآن در دوره­های گوناگون، کلاس­های تقویتی رایگان و کلاس های آموزشی دیگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند، در کنار این مسائل، تهیه­ امکانات ورزشی مرتبط با مسجد تا جایی که حرمت آن به طور کامل محفوظ بماند نیز، می­تواند در شمار عوامل جذب­کننده محسوب شود.

6. استفاده از افراد خوش صدا

بسیاری از اوقات می­بینیم در مساجد از قاریان قرآن و مؤذن­های مسن و افراد بد صدا استفاده می شود که انسان به هنگام شنیدن صدای آنان ناگزیر باید گوش خود را بگیرد. طبیعی است که این موضوع باعث دفع جوانان از مساجد می­شود.

ج) هیئت امنای مساجد

پیشبرد امور مسجد و آبادانی آن، هم به لحاظ معنوی و هم به لحاظ مادی، اشتراک مساعی و همت والای اعضای هیئت­امنا را می­طلبد، آنان می ­توانند با هم­فکری و هم­دلی، از عهده­ این وظیفه شرعی و داوطلبانه به خوبی برآیند و ذخیره­ای برای آخرت خود بردارند. خصوصیات ضروری که می­باید این افراد داشته باشند، به قرار زیر است:

 

1. همکاری جدی

اعضای هیئت امنای مسجد می­باید در ادای وظایف خود جدیت داشته باشند و مصمم حرکت کنند، در غیر این صورت اختلال در امور مسجد پیش می­آید.

 

2. تقسیم کار

به نظر می­رسد که امور مسجد می­باید به تناسب سن، تخصص، علاقه و دیگر عوامل شخصی اعضای آن هیئت، تقسیم شود تا فشار کار بر دوش فرد یا افراد معینی نباشد، از طرف دیگر این اعضا می­توانند از افراد غیر عضو که علاقه به کار دارند، کمک بجویند تا در تسریع کار مؤثر باشند. مراعات مجموعه امور یاد شده باعث بروز حرکتی منسجم در امور مساجد می­شود که برای افراد مرتبط با مسجد و به­خصوص جوانان دلپذیر خواهد بود.

 

3. علاقه به کار

افرادی که در قالب عضو این هیئت به کار مشغول می­شوند، باید در برابر مسؤولیت پذیرفته شده علاقه داشته باشند و از نیت غیر تقرب الی الله پرهیز کنند تا بتوانند بدون هیچ­گونه دلسردی فعالیت کنند.

 

4. تأمین بودجه

پیشرفت و بهبود کیفیت فعالیت­های مساجد تا حد زیادی بستگی به مسائل مالی دارد. اعضای گرداننده­ مساجد باید در این خصوص فکر اساسی کنند و مخارج متفاوت مسجد را در نظر بگیرند و به تناسب آن بودجه­ لازم را جذب کنند و از طرفی به مخارج معمولی مسجد از قبیل آب و برق و گاز اکتفا نکنند و هزینه­ی جذب جوانان را نیز به صورت مسأله­ای مهم محسوب دارند و در ردیف هزینه های خود بگنجانند و از طرف دیگر به روش سنتی جمع آوری پول در مسجد اکتفا نکنند، بلکه با کمک گرفتن از افراد متمکن و خیّر، جمعآوری منظم ماهیانه­ وجوهات نقدی از منازل و عرضه­ قبض، در نظر گرفتن منابع درآمد از قبیل خرید مغازه و اجاره دادن آن، مشارکت­های اقتصادی و غیره، مشکلات مالی مسجد را رفع کنند.

 

5. توجیه جوانان و نوجوانان

بیان حرمت و احترام مسجد می­تواند جنبه­ معنوی آن را تقویت کند و این ذهنیت را که صرفاً مسجد به مجلس ختم و امثال آن منحصر است، محو کند. این جلسات به صورت رسمی و غیر رسمی و همچنین به شکل فردی یا جمعی می­تواند در موقع مناسبی انجام شود.

 

6. اهتمام به مسئله­ جوانان و نوجوانان

توجه کردن به جوانان و سرمایه­گذاری برای آنها نیز از امور مهمی است که سرپرستان و گردانندگان مسجد باید به آن عنایت داشته باشند. گرداندن مسجد و اداره­ امور آن نباید به شکل سنتی باشد، یعنی به شکلی که گاهی اوقات مشاهده می­شود، بیشتر کودکان و نوجوانان را به دلیل شلوغ کردن، حرف زدن و غیره از مسجد بیرون می­کنند، یا نسبت به آنان بدرفتاری می­شود، باید توجه داشته باشیم که این نوع برخورد با آنها سابقه­ بدی در اذهانشان باقی می­گذارد.

 

7. استفاده از تخصص های گوناگون

برای رفع مشکلات روزمره مساجد و تقلیل هزینه­ای آن می­توان از افرادی که در شغل­های گوناگون مهارت دارند، استفاده کرد و در مواقع لزوم از آنها کمک گرفت.به کارگیری این تخصص­ها، هم در زمینه­ امور فنی و حرفه ای و اقتصادی  و هم در امور فرهنگی و غیر مادی خواهد بود. البته در این جا منظور این نیست که همه­ این کارها رایگان انجام گیرد، بلکه هدف این است که در حد توان در کم کردن مخارج مسجد تلاش شود.

 

د)سایر عوامل

در این زمینه می­توان به عوامل دیگری اشاره کرد که انتخاب عنوان و دسته بندی آنها چندان ضروری به نظر نمی­رسد. این موارد را می توان به شکل زیر بیان کرد:

 

1. ترجمه و توضیح دعاها و اذکار

بسیار اتفاق می­افتد که جوانان و نوجوانانی که تجربه­ لازم را ندارند، از عظمت و فلسفه قرائت ادعیه و زیارات می پرسند، سؤالات این است که چرا یک سری عبارات را به زبان عربی می خوانیم، در حالی که نمی­دانیم مخاطب ما کیست، یا اگر اجمالاً می­دانیم مخاطبمان خداوند است، نمی­دانیم که به او چه می­گوییم، یا چه چیزی از او درخواست می­کنیم،بنابراین برای رفع این شبهه و ابهام حتی­المقدور به­همراه دعاها، ترجمه­ آنها را نیز به زبان روان و خالی از هرگونه پیچیدگی بیان کنیم تا ارتباط بین خواننده و دعا و مخاطب او، یعنی خداوند را محکم­تر کنیم.

2. آشنا کردن جوانان به فلسفه­ اعمال عبادی

آن چه باعث شده است که خداوند تبارک و تعالی از زبان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم)  و ائمه هدی(علیه السلام)  برگزاری نمازها را به جماعت توصیه فرماید، بسیار والاست، چرا که جماعت یکی از مظاهر عظمت مسلمین و اتحاد و یگانگی آنهاست، اما این فلسفه­ جماعت تاحدودی در میان مردم، غریب و ناآشناست، چه بسا آشنایی جوانان با این مفاهیم عظیم و درک فیض معنوی آن، علاقمندی مضاعف در آنها ایجاد کند.

3. اخلاق و رفتار نمازگزاران

متأسفانه برخورد بعضی از نمازگزاران با نوجوانان در مسجد به گونه­ای است که آنها را از هرچه مسجد و مسجدی است، متنفر می­سازد، چرا که طریقه­ برخورد با آنها را نمی­دانند و همیشه با خشونت و عصبانیت، قصد تنظیم برنامه­ مساجد و برقراری انضباط را دارند، در حالی که مطمئناً شیوه­های دیگری از قبیل مسؤولیت دادن و ایجاد شخصیت، بزرگ­منشی و مراعات شخصیت آنان، می­تواند در جذب ایشان به مساجد بسیار مؤثر باشد.

 

4. جذب از طریق دوستان

بسیاری از نمازگزاران که در سنین جوانی و نوجوانی قرار دارند، می­توانند مبلّغ عملی مسجد و نماز جماعت باشند و با بیان لذایذ معنوی، همسالان خود را به این امر ترغیب و تشویق کنند، چرا که جوانان در موقع ورود به مسجد، اعمال خویش را ارزیابی می­کنند و با دیدن همتایان خود در مسجد در تصمیم خود مصمم­تر می­شوند.

 

5. انعکاس فعالیت ها

فعالیت­های مسجد باید در بین مردم منعکس شود تا از آن مطلع شوند. این اطلاع و آگاهی از فعالیت­های گوناگون باعث تشویق و دلگرمی مردم می­شود و نظم امور مسجد را نمایان می­سازد.

 

6. رفع مشکلات

اگر مردم به ویژه جوانان و نوجوانان بدانند که بعضی از مشکلاتشان در مسجد رفع می­شود، طبیعتاً به مسجد روی می­آورند، مثلاً اگر کلاس­های رفع اشکال و تدریس خصوصی به شکل آسان در مسجد تشکیل شود با توجه به وضع مالی بعضی از افراد به شکل مثبتی جلوه می­کند.

 

7. خادم

مسئله خادم از جمله مشکلات عمده مساجد است، همان طور که می­دانیم اگر خدّام مساجد از افراد کهنسال و بازنشسته باشند، بنابراین این گونه اشخاص روحیه برخورد با تمام طبقات اجتماع را ندارند و از آن جا که خستگی روحی و پیری در اعصاب و روان انسان تأثیر می­گذارد، شایستگی لازم را برای اداره مسجد ندارند و باعث گریز جوانان و نوجوانان از مسجد می­شوند؛ پس باید خادمان مسجد از افراد جوان­تر باشند تا اشکالات یاد شده پیش نیاید. لازمه جذب این افراد نیز تأمین مسائل اقتصادی و امنیتی آنها است، چرا که آنان باید زندگی معمولی خود را بگذرانند و در برخورد با افراد نامنظم و بی­تربیت و گاهی هم زورگو، تأمین جانی و مالی داشته باشند و با خیال آسوده به ادای وظیفه خود بپردازند.

 

مهم ترین عوامل ایجاد پیوند میان مسجد و جوان

1. ایجاد ارتباط عاطفی بین خانه و مسجد

خانواده به عنوان نخستین کانون تعلیم و تربیت، نقش عمده­ای در برقراری ارتباط جوان با مساجد دارد. بسیاری از کارهای ناپسند تا به صورت عادت درنیاید، در اجتماع انجام نمی­گیرد. امام علی(علیه السلام)  یکی از روش­های تربیتی را عادت می­داند که از آن به عنوان طبیعت دوم یاد می کند و می­فرماید:«عود نفسک فعل المکارم و تحمَل اعباء المغارم تشرف» نفس خود را به امور نیک عادت دهید تا شرافت یابید،و «نفسک و تعمر اخرک و یکثر حامدوک» و آخرت خود را آباد کنید و ستایش کنندگان را افزایش دهید.

بر این اساس اسلام سفارش می­کند، که فرزندان را از کودکی به نماز و روزه عادت دهید تا تقلید به فرایض در بزرگسالی بر آنان دشوار نگردد.

 

2. ایجاد ارتباط عاطفی بین مدرسه و مسجد

مدرسه به عنوان خانه دوم می­تواند پل ارتباطی بین جوان و مسجد باشد. جوانان ما بیشتر اوقات خود را با محیط مدرسه و با تماس و گفت­وگو با مربیان می­گذرانند و بدیهی است که گفتار و کردار آنان تأثیر بیشتری دارد. از این فرصت باید استفاده کرد و تفکیک ناخواسته میان تعلیم و تربیت را از بین برد. مراکز آموزشی نباید تنها دغدغه خود را آموزش و تدریس بدانند. متأسفانه امروز در مراکز آموزشی دو مقدمه آموزش و پرورش از یکدیگر جدا شده و افراد خاصی خود را موظف به تربیت دینی نوجوانان و جوانان می­دانند. از این رو در مدارسی که نماز جماعت اقامه می­شود در نمازخانه فقط مربیان پرورشی و معلمان دینی حضور می­یابند و دیگر معلمان حضور کم­رنگ دارند. آیا معلمان ریاضی، انگلیسی، ورزش، فارسی و غیره در قبال تربیت دینی دانش­آموزان وظیفه ندارند؟ اگر معلم ریاضی در کنار دانش­آموزان در نماز جماعت حضور یابد، قطعاً اثر او به مراتب بیش از مربیان پرورشی خواهد بود. از سوی دیگر متصدیان امور مساجد باید رابطه خود را با مدرسه تقویت نمایند.

اگر در جشن مدرسه، شیرینی به شکل بسته­بندی شده به نام مسجد به دانش­آموزان داده شود چه تأثیری خواهد داشت؟ از این راه می­توان موانع میان مسجد و مدرسه را از پیش­رو برداشت و تعادل طرفینی برقرار کرد.

 

3. یجاد ارتباط عاطفی بین مسجد و جوان

جوان، موجودی است عاطفی، زود رنج و شکننده. اگر با جوانان با صداقت و احترام برخورد شود، به سهولت می توان در این دوره از حیات در عمق دل و صفای قلب او نفوذ کرد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم)  توصیه فرموده اند: «علیکم بالشبان خیراً فانهم ارق افئده ان الله بعثنی بشیراً و نذیراً محالفنی  الشبان و خالفنی الشیوخ» بر شما باد به جوانان که قلب آنان رقیق­تر و آماده پذیرش خیر است. وقتی خداوند مرا برای انذار و بشارت مردم مبعوث کرد، سالخورده ها با من مخالفت کردند اما جوانان با من پیمان بستند.

لازم نیست شعائر دینی و تکالیف شرعی را بر جوانان تحمیل کرد؛ که این کار عکس­العمل منفی دارد. بلکه کافی است کانون مذهبی را به صورت جذاب، عرضه نمود و فضای صمیمی و خوشایندی را فراهم کرد و در کنار هدایت بر همدلی تأکید ورزید. برای توفیق در ارتباط بین مسجد و جوان باید به همدلی برسیم. وقتی جوان احساس کند تنها از او گوش انتظار داریم، چیزی به نام پذیرش اتفاق نمی­افتد. ما معمولاً در نصیحت کردن قهرمانیم اما در همدلی واقعاً کم می آوریم و به همین دلیل پل­های ارتباط را می­شکنیم.

 

بخش دوم: راهکارهای همدلی با جوانان

 

همدلی نیازمند چند مسأله است:

1. درک جوان

واقعیت این است که دوره جوانی اقتضائات خاص خود را دارد. جوانان به دلیل ناپختگی، کم تجربه­گی، احساسات شدید و مشکلات بلوغ، به طور طبیعی خطاپذیرند و از طرفی روحیه استقلال طلبی و ستیزه­جویی زمینه چالش­ها و تضادها را در میان این قشر و بزرگ­ترها به وجود می آورد. نحوه برخورد با مسائل جوانان بسیار ظریف و حساس می­باشد، بسیاری از دست­اندرکاران کانون­های دینی و مساجد، بدون توجه کافی به واقعیات دوران نوجوانی و جوانی و مشکلات ویژه آنان، اقدام به واکنش­های تند و افراطی می­کنند و چه بسا یک یا دو برخورد ناسنجیده و ناصواب برای همیشه جوانان را از مساجد و عرصه تربیت دینی دور می­گرداند.

استاد مطهری داستانی را نقل می­کند که گویای این حقیقت است: «شخصی که به مسجد می­آمد و نماز جماعتش ترک نمی­شد، توسط یکی از مقدسین مورد عتاب قرار می­گیرد که اگر مسلمانی، چرا ریشت را این طور کرده­ای؟ او از همان­جا سجاده را برمی­دارد و می­گوید این مسجد و این نماز جماعت و این دین و مذهب مال خودتان و رفت که رفت».

آنان­که منادیان و ناشران فرهنگ نمازند، باید راه­های ارتباط با جوانان را شناسایی کنند و از روش­های کارآمد استفاده نمایند و خود را جای جوان بگذارند و توقع بیش از حد از او نداشته باشند. خوشبختانه دین واقع­بین اسلام، به نکات دقیقی پرداخته که بسیار کارگشاست. وقتی امام علی(علیه السلام)  با خدمتکارش قنب،ر برای خرید لباس به بازار رفتند و دو پیراهن دو درهمی و سه درهمی خریداری نمودند، امام(علیه السلام)  پیراهن سه درهمی را به قنبر دادند. قنبر گفت: «شما به آن سزاوارتری، چون شما بالای منبر می روی و خطبه می خوانی. امام علیه السلام در پاسخ فرمود:«انت شاب و لک شره الشباب» تو جوان هستی و میل جوانی داری.

درحدیث فوق، امام(علیه السلام)  این درس را به همگان داده است که جوان را درک کنند و روحیه او را درنظر بگیرند.

 

2. انعطاف پذیری

همدلی بدون انعطاف­پذیری ممکن نیست. جوان به حکم جوان بودن در معرض خطا و لغزش است. از این رو امام علی(علیه السلام)  می­فرماید: «جهل الشباب معذور و علیه محقور» نادانی جوان، غیرقابل ملامت و علم او محدود و اندک است.

خداوند به پیامبر رحمتش می فرماید :«ولو کنت فظاً غلیظ القلب لا نفضوا من حولک» اگر سخت­دل و ترش­روی بودی، همه از تو پراکنده می­شدند.

مسؤولان مساجد باید با تحمل و بردباری و انعطاف­پذیری، با جوانان بزرگوارانه برخورد کنند و چون پدری دلسوز، دست نوازش برسر فرزندان خود بکشند و ارتباط عاطفی خود را بر ارتباط دستوری و خشک مقدم دارند. روان شناسان معتقدند؛ نخستین امری که بر اثر پیوندهای معنوی یا معنایی و دوستی می­شکفد، محبت است و محبت در ابتدای امر مستقل و فراگیر است.

 

3. جوان گرایی

معمولاً جوان از جوان بهتر و زودتر می­پذیرد. در دو جوان به دلیل نزدیک بودن جهان احساسی و عاطفی و روحی، تفهیم و تفاهم سریع­تر اتفاق می­افتد. در حال حاضر ائمه جماعات بسیاری از مساجد، کهنسال­اند و با دنیای جوان بیگانه­اند، هر چند در این میان، پیران خوش اندیش و جوان­دل وجود دارند که توانایی فوق العاده­ای در جذب جوانان دارند، اما باید به یک جوان­گرایی در مساجد برسیم.

بعضی از جوانان، عدم امکان ارتباط با امام جماعت سالمند را دلیل اجتناب از نماز جماعت و عدم حضور در مساجد می­دانند و به تجربه دیده شده مساجدی که امام جماعت جوان و پرشوری دارد، در جذب جوانان موفق­تر بوده­اند.

در این رابطه لازم است تحولی در سیستم مدیریتی مساجد به وقوع بپیوندد و فرهنگ جوان گرایی در اداره مساجد نهادینه گردد و جوانان در کنار سالمندان در هیئت امنای مساجد راه یابند.

 

4. زیبا سازی مساجد

یکی از راه­های استحکام پیوند جوانان با مساجد، زیبا ساختن مساجد و کانون­های دینی است. مساجد از همان سردر تا درون مسجد(صحن، محراب، فضا، دیوارها و...) باید آراسته و پیراسته و جوان­پسند باشد و از جاذبه­های هنری و علمی در پیشانی مسجد استفاده شود. پاکیزه­گی، طراوت و زیبایی مسجد، در جذب جوانان بسیار مؤثر است. بعضی از دانش­آموزان، بوی بد، فضای تنگ نمازخانه، فرش­ها و موکت­های آلوده را باعث بی­رغبتی به نماز می­دانند.

 

5. فعال کردن مساجد

برای حضور جوانان در مساجد لازم است، مساجد را از انحصار به نماز خارج کرد. جوان عنصری فعال و پرشور است و به دنبال کانونی فراگیر و خود­جوش می­باشد. مطالعه عصر نبوی نشان می­دهد که مسجد، پایگاه تصمیم­گیری اجتماعی، سیاسی، عبادی و فرهنگی بوده است. در این صورت مسجد یک مجتمع می­باشد که جوانان را با سلایق مختلف در خود جمع کرده است. اگر در دوران دفاع مقدس ما شاهد حضور چشمگیر جوانان در مساجد بودیم، یکی از دلایل آن، فعال بودن در زمینه های عبادی، نظامی و فرهنگی بوده است.

قرآن کریم با کاربرد هنر در القا و تغییر افکار اشاره کرده و می­فرماید: «سامری دشمن موسی(علیه السلام)  ، با زر و زیور گوساله­ای ساخت که صدایی شگفت داشت و آن را خدای موسی معرفی کرد و به این صورت پیروان موسی را به انحراف کشاند».

چرا ما برای هدایت مردم از شیوه­های هنری مثل  فیلم، تئاتر، نقاشی، گرافیک، مسابقه و... استفاده نکنیم؟

 

6. بهبود شیوه های پیام رسانی دینی

متأسفانه در روش­های تبلیغی و جذب جوانان، بیشتر از روش­های کلیشه­ای و تکراری و به صورت مستقیم استفاده می­کنیم و همین امر در بی­علاقگی و گریز جوانان از نماز جماعت مؤثر بده است.

در برخی تحقیقات به ویژه تحقیقاتی که در آموزش و پرورش انجام پذیرفته است، یکی از دلایل گریز دانش­آموزان از نماز جماعت، سخنرانی­های طولانی و تکراری مطرح شده است. ما هنر سخن گفتن با جوانان را به خوبی نمی­دانیم و یا رعایت نمی­کنیم. پرگویی، مکرر­گویی و ارتباط مستقیم، آمرانه و دستوری باعث دل­زدگی و نفرت و دین­گریزی جوانان می­شود. در یک نظرسنجی از دانش­آموزان که در مورد منابع کسب اطلاعات درباره زندگی امام علی(علیه السلام)  صورت گرفته است، معلوم گردید که سریال امام علی(علیه السلام)  که از تلویزیون پخش شد، بالاترین نمره (4/35)، ولی سخنان روحانیون کمترین نمره(2/43) را به خود اختصاص داده است. این موضوع، نگرش منفی جوانان نسبت به روش متعارف تبلیغ دینی را می­رساند و ثابت می کند که دانش­آموزان به طور کلی، حوصله و علاقه کمتری برای شنیدن سخنان یا خواندن مطالب دارند.

ما در عصر ابتکارات و خلاقیت­ها به سر می­بریم. هر روز شیوه­های جدید اطلاع­رسانی و تبلیغاتی ابداع می­شود، ولی آیا شیوه­های پیام­رسانی در عرصه دین و معارف دینی، شیوه­های کارآمد و به روز است؟ بی­شک منبر و وعظ و خطابه یکی از شیوه­های اصیل و مؤثر تبلیغ دینی است، ولی آیا این روش در همه جا و برای همه اقشار جامعه مفید است؟ آیا ائمه جماعات مساجد به غیر از سخنرانی، روش دیگری را آزموده­اند؟ با توجه به تجارب سودمند مبلغان در سال­های اخیر در به کارگیری از گفت­وگوی مستقیم دو نفری و به اصطلاح، تبلیغ چهره به چهره و رفیق شدن و اظهار همدردی کردن با نسل جوان، وقت آن نرسیده که در سطح وسیع از این تجربه ارزشمند استفاده گردد و ائمه جماعات مساجد با اتخاذ روش ابتکاری خود، مجالس را در خانه­ها به صورت پرسش و پاسخ و هدایت غیرمستقیم برگزار نمایند. یکی از رموز موفقیت روحانیون در جبهه­های حق علیه باطل در سال­های دفاع مقدس، در همین امر نهفته است. روحانی با رزمند­گان نشست و برخاست داشت، در کنار آنان غذا می­خورد، استراحت می­کرد، در غم و شادی های آنان شریک بود و از میهن اسلامی دفاع می­نمود و در وقت نماز، به عبادت می­پرداخت. از این رو رزمندگان به محض شنیدن صدای اذان با رغبت و عشق به نمازخانه­ها روی می­آوردند و ندای وحدت سر می­دادند. 

 

7. عمل گرایی

روابط جوان با مسجد تا حد زیادی بستگی به نوع برخورد و رفتار امام جماعت و الگوهای جامعه دارد.

روحیه جوانان حساس و شکننده است.هماهنگ نبودن گفتار وعمل در جامعه، زمینه گریز جوانان را فراهم می­کند. آنها کمتر می­توانند به تحلیل عمیق بپردازند، از این رو زود قضاوت و حکم صادر می­کنند. توصیه­های کلامی در صورتی که با رعایت نکات روان­شناختی انجام گیرد، تأثیر بسزا خواهد داشت ولی عدم هماهنگی میان قول و فعل، پند و اندرز مربیان را بی­اعتبار می کند.

امام صادق(علیه السلام)  می­فرماید: «هرگاه شخص عالم به مقتضای علم خویش عمل نکند، اثر موعظه­اش ،همچون آب باران بر روی سنگ صاف از قلب های مردم محو خواهد شد».

امام علی(علیه السلام)  نیز می­فرماید: کسی که خود را پیشوای مردم قرار می­دهد، پیش از آن که به آموزش دیگران بپردازد، باید خود را آموزش دهد و نیز باید تربیت کردار او بر تربیت گفتارش پیشی داشته باشد.

استاد مطهری می گوید: «این خود یک غفلت و اشتباه بزرگی است، امروز در اجتماع ما که برای گفتن و نوشتن و خطابه و مقاله بیش از اندازه ارزش قائلیم و بیش از اندازه انتظار داریم، در حقیقت از زبان، اعجاز می­خواهیم».

سعدیا گر چه سخندان و مصالح گویی

به عمل کار برآید به سخندانی نیست

فرزندان ما بیش از آن که به گفتار ما نظر افکنند، اعمال ما را زیر نظر می­گیرند که گفته­اند: «بچه­های ما آن گونه می­شوند که ما هستیم، نه آن­گونه که می­خواهیم باشیم».

یکی از پیامدهای تضاد در گفتار و رفتار مبلغان دینی و متصدیان امور مساجد، ایجاد تنفر در بین جوانان است. در روان­شناسی ثابت شده است که بخش زیادی از یادگیری انسان از راه چشم صورت می­گیرد. استاد مطهری می­گوید: «هیچ چیز بشر را بیشتر از عمل، تحت تأثیر قرار نمی­دهد. شما می­بینید مردم از انبیا و اولیا زیاد پیروی می­کنند ولی از حکما و فلاسفه آن­قدر پیروی نمی­کنند، چرا؟ برای این که فلاسفه فقط می گویند، فقط مکتب دارند، فقط تئوری می­دهند … ولی انبیا و اولیا تنها تئوری و فرضیه ندارند، عمل هم دارند. آن چه می­گویند، اول عمل می­کنند. حتی اینطور نیست که اول بگویند، بعد عمل کنند. اول عمل می کنند بعد می گویند. وقتی انسان بعد از آن که خودش عمل کرد و بعد گفت، آن گفته اثرش چندین برابر است».

بسیار اتفاق افتاده وقتی از جوانان می­پرسیم چرا به مسجد نمی­روی؟ ممکن است در جواب گفته شود که فلان مسجدی نماز جماعتش ترک نمی­شود ولی در عمل فلان کار را انجام می­دهد. او انتظار چنین رفتاری را از الگوهای جامعه ندارد، از این­رو نسبت به همه چیز بدبین و بی­اعتماد می­شود.

در شرایطی که جوان به الگو­گرایی و همانندسازی توجه خاص دارد، باید رویکرد تازه­ای به این مقوله ارزشمند صورت گیرد و الگوهای متناسب با فرهنگ دینی به شکل جوان معرفی گردد و در دو بخش، سخت افزاری و نرم افزاری شکل و محتوای مساجد، تغییر اساسی به وجود آید تا در تعامل جوان و مساجد، شاهد خیزشی همه جانبه باشیم.

 

8. پاسخ گویی به پرسش های دینی جوانان

یکی از راه­های استحکام پیوند میان مسجد و جوان، رفع نیاز فکری و معنوی جوانان می­باشد. جوانان ذهن خلاق و جست­وجو گری دارند و همواره به دنبال کشف حقیقت و حل مسائل و پاسخ­گویی به شبهات­اند. علاوه بر آن، امروز شبهه افکنی در حوزه فرهنگی دینی، یکی از پرخطرترین جلوه­های تهاجم­فرهنگی در عرصه تربیت دینی است. این شبهات به قول استاد مطهری؛ گذرگاه خوبی هستند اما عدم پاسخ­گویی به آنها موجب تزلزل در عقاید و اندیشه های دینی آنان می­گردد و پایه­های تربیت دینی را سست می­گرداند. جوان اگر احساس کند که مسجد محلی برای پاسخ گویی به سؤالات اوست و در آن شخصیت ارزشمند و فرهیخته­ای است که درد او را درک می کند، خواه ناخواه به سمت و سوی او متمایل می­گردد و دیگران را نیز با خود همراه می­سازد. استاد مطهری می­گوید: «ما امروز از این نسل گله داریم که چرا با قرآن آشنا نیست؟ چرا در مدرسه ها قرآن یاد نمی­گیرند؟ حتی به دانشگاه هم که می­روند از خواندن قرآن عاجزند، البته جای تأسف است که اینطور است اما باید از خودمان بپرسیم ما تاکنون چه اقدامی در این راه کرده­ایم؟ آیا با همین فقه و شرعیات و قرآن که در مدارس است، توقع داریم نسل جوان با قرآن آشنایی کامل داشته باشد؟ قرآن از مؤمنان می­خواهد که سخنانشان محکم و استوار باشد: «قولوا قولاً سدیداً».

این نکته در تربیت دینی و جذب جوانان بسیار مهم و حیاتی است که سخنان مربی باید همچون سدی محکم جلوی امواج مختلف مقاوم باشد.

 

9. پیوند مسجد با زندگی جوان

اگر مساجد از خاصیت تک بعدی(معنوی­گرایی) به سوی چند بعدی شدن سوق داده شود و اقدام عملی در جهت نیازهای فردی و اجتماعی نسل جوان بردارد، قطعاً در جذب جوانان موفق خواهد بود.

وجود برخی مشکلات، زمینه ساز انحراف و بی­رغبتی به دین یا کانون های دینی است. بیکاری، عدم ازدواج و تأمین معیشتی، زمینه دین­گریزی و سستی نسل جوان را فراهم می­سازد. از جوانی که در آتش غریزه جنسی می­سوزد و بر اثر بیکاری و عدم امید به آینده، سر از یأس و ناامیدی در می­آورد و مأمنی برای حل مشکلات خود نمی­یابد، چگونه انتظار رغبت به نماز و دین­مداری از او می­توان داشت. دین خردگرا و حکمت­مدار اسلام در کنار مسائل معنوی بر مسائل مادی و اقتصادی نیز تأکید می­کند و فقر را مایه کفر معرفی می­کند، چنان­که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم)  است  فرمود: «کاد الفقر إن یکون کفراً». رهبران دینی و الگوهای جامعه باید خود را با مشکلات جوانان درگیر کنند و در حد امکان در حل آن بکوشند تا از این طریق پیوند عاطفی برقرار گردد. مردم دل به کسی می­دهند و خانه دل را حریم کسانی می­سازند که با درد و رنج آنان آشنا و با غم­هایشان محرم و در راه خدمت به آنها کوشا باشند.

در این راستا پیشنهاد می­شود، در مساجد ستاد رفع مشکلات جوانان تأسیس گردد و معتمدین محل از اهل مسجد در سامان­دهی معیشت جوانان، کاریابی، آسان­سازی ازدواج و ... مشارکت نمایند.

پس بیاییم در نگرش و روش خود به دو مقوله ارزشمند مسجد و جوان تجدیدنظر نماییم و بین این­دو، علقه­ای ناگسستنی برقرار سازیم.

 

بخش سوم: حضور زنان در مساجد

 

با توجه به نقش سازنده زنان در تحکیم بخشی خانواده، سلامت جامعه در گرو حضور فعال زنان در مساجد است.

پیش از ظهور اسلام، در جوامع عرب و غیرعرب برای زنان هیچ شخصیتی قایل نبودند. در واقع زنان جامعه از بیشتر حقوق اجتماعی محروم بودند و شخصیت زن یک وجود تبعی بود.

با توجه به این که در حال حاضر زنان نیمی از جامعه را تشکیل می دهند، بدیهی است نقش آنان در عرصه­های مختلف خدماتی، اجتماعی، تعلیم و تربیت و به خصوص در تحکیم بخشی کانون خانواده قابل توجه است.

توجه به این نکته حایز اهمیت است که اگر حضور زنان در جامعه درست هدایت نشود، کنترل شده نباشد و در حدود موازین و شئون اسلامی نباشد، پیامدهای ناگوار به همراه دارد.

حضور زنان بعد از ظهور اسلام چشمگیر بوده است که با مطالعه تاریخ می­توان این حضور را دریافت. تولد اسلام با حضور زن در عرصه جامعه به­خصوص پایگاه دینی مساجد همراه بوده است.

با وجود این که حضرت خدیجه(سلام الله علیها) از تمکن مالی خوبی برخوردار بودند، اما همواره در کنار پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله وسلم)  در همه عرصه­های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حضور داشتند. نقش این زن در محاصره اقتصادی شعب ابی­طالب نشان­دهنده حضور فعال ایشان در تمامی عرصههاست.

اولین نماز جماعت به امامت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم)  با حضور یک زن و یک مرد در مسجد النبی، شهادت سمیه در کنار همسرش عمار به عنوان اولین شهیده زن قابل انکار نیست. تمامی این ماجراها بیان کننده نقش و جایگاه زنان در جامعه بعد از ظهور اسلام بوده است، به طوری که ما می­بینیم در نخستین هجرت مسلمانان به حبشه و در دومین هجرت به این مکان تعدادی از هجرت­کنندگان زنان بوده­اند.

وقتی زنان جامعه برای نماز جماعت و فراگیری معارف، احکام و اخلاق و اقامه نماز در مسجد حضور پیدا می­کردند، هیچ­گاه شاهد نبودیم که پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)  سخنی مبنی بر منع حضور بانوان و عدم رضایت آنان در مساجد و عرصه­های اجتماعی بیان کرده باشند، که عدم وجود سخن از رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم)  در این زمینه، خود بهترین گواه بر استحباب حضور زنان در عرصه­های مختلف زندگی است.

بیشتر مساجد مکه و مدینه به دلیل تحت فشار بودن افکار عمومی به طوری ساخته می­شد که محل حضور مردان باشد و زنان نتوانند از این مکان مقدس استفاده کنند. اما به برکت انقلاب اسلامی مسلمانان بیدار شدند و شرایط تغییر پیدا کرده است. کسانی که از حضور زنان در جامعه ممانعت می­کنند، هیچ وجه شرعی ندارند.

زمانی که عده­ای از زنان به حضور پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)  رسیدند و گفتند؛ شما به مردان مطالبی می­گویید که ما از شنیدن آن محرومیم، پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)  دستور دادند کسانی که علاقمند به شنیدن سخنان ایشان هستند، در محلی جمع شوند که آن حضرت شخصاًٌ به ایشان مطالب مورد نیاز زندگی و احکام اسلامی را بیان کنند. این امر نشان دهنده آن است که رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم)  به ارتقای فکری و آشنایی زنان با مسائل دینی اهمیت می­دادند.

در جریان مباهله که آیات قرآن نیز بر آن نازل شد، حضور یک زن آن هم حضرت زهرا(س) سند زنده­ای به حقانیت اسلام و اهل بیت(علیه السلام)  است که حضور زنان در عرصه­های اجتماعی را نشان می­دهد.

واگذاری سرزمین فدک به حضرت زهرا(س) نشان­دهنده آن است که یک زن می تواند در اجتماع استقلال مالی داشته باشد و پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)  عملاً با انجام این کار جایگاه زن در جامعه را معرفی کرد.

درقرآن سوره«نساء» به نام زن نازل شده است، که در این سوره بیش از 200 آیه درخصوص احکام و حقوق زنان وارد شده است. مرحله اول دختر بودن، مرحله دوم همسر بودن، مرحله سوم احکام و حقوق مادران و بالاخره خداوند در همه مراحل زندگی یک زن سخن گفته است.

در پاسخ به این سؤال که حضور زن در عرصه­های مختلف به­خصوص در مساجد چه اهمیتی دارد، باید گفت؛ حضور زنان در این اماکن موجب ارتقای آگاهی آنان می­شود. زمانی که زنان جامعه با وظایف خود آشنا شده و شناخت لازم از اختیارات خود پیدا کنند، بهتر به ایفای نقش مناسب و زیبنده خود می­پردازند.

تا زمانی که شخصی به حقوق خود آشنا نباشد و تکالیف خود را نداند، به هیچ عنوان نمی­تواند در جامعه خود تأثیرگذار شود.

حضور زنان در مساجد موجب ارتقای سطح آگاهی زنان چه از لحاظ حقوقی و چه از لحاظ اجتماعی می­شود و این امر موجب می­شود تا خانواده­ها از یک استحکام خوبی برخوردار شوند و زنان آثار تربیتی خود را به نحو احسن در خانواده ایفا کنند.

سلامت جامعه در گرو حضور زنان در مساجد است به طوری که اگر ما می­خواهیم در جامعه ای بیمه و سلامت خانواده تضمین شود، باید حضور زنان در مساجد را پررنگ تر کنیم و از راه مساجد، سطح آگاهی آنان را ارتقا بخشیم.

فعال­بودن مساجد درخصوص فعالیت­های خواهران، عامل جذب زنان به­مساجد می­باشد به طوری که حضور زنان در برخی از بخش­های جامعه ضروری است، چون اگر زنان در آن بخش حضور پیدا نکنند، تولید مفسده می­شود از این­رو زنان نقش تأثیرگذاری در جامعه ایفا می­کنند.

 

فهرست منابع

 

1. غررالحکم، ج 1 ، ص 185.
2. همان، ج 4 ، ص 329.
3. وسائل الشیعه، ج 7 ، ص 168.
4. محجه البیضاء، ج 3 ، ص 122.
5. استاد مطهری، حماسه حسینی، ج 2 ، ص 101.
6. بحارالانوار، ج 100 ، ص 93 ، چاپ بیروت.
7. غررالحکم، ج 3 ، ص 367.
8. آل عمران(3)، آیه 159.
9. دکتر محسنی، دکتر دادستان، روان شناسی رشد، ص 153.
10. طه، آیه 88.
11. پیوند، ش 243، ص 32.
12. اصول کافی، ج 1 ، ص 44.
13. نهج البلاغه، قصار 70.
14. استاد مطهری، ده گفتار، ص 67 .
15. پیوند، شماره 244 ، ص 50 .
16. استاد مطهری، حماسه حسینی، ج 2 ، ص 106.
17. استاد مطهری، ده گفتار، ص 189 .
18. احزاب، آیه 70 .
19. اصول کافی، ج 2 ، ص 310 .