چکیده

نگارنده نخست با اشاره به نقش و تأثیر شگرف تبلیغات در جهان معاصر، ضرورت بهسازى تبلیغات دینى در مساجد را خاطر نشان نموده، سپس سه عامل شناخت ابزار دوران معاصر و روحیه جوانان، دریافت راز موفقیت یک پیام و بکارگیرى راهکارهاى صحیح تبلیغات دینى را به عنوان عوامل موفقیت در این عرصه مطرح کرده است و در پایان بازنگرى اصول و شیوه تبلیغ کنونى را به همراه جوان گرایى موجب بهسازى کارکرد دینى ـ فرهنگى مساجد معرفى کرده است.

 

اشاره

تبلیغات از اصلى ترین و مؤثرترین امور در بنیان هاى عملى و کارکردى زندگى بشر امروزى است. امروزه، نگاه علمى ـ تبیینى، به شکل غیرمستقیم و جذاب به مسائل، رکن اصلى گرایش انسانها به امور شده است به طورى که در پرتو این رویکرد و شیوه نوین، فرعى ترین مسائل بر اصلى ترین مسائلى که سنتى بیان شده اند، چیره شده است.

          در دوران معاصر نیز مسجد به عنوان مکانى که در اسلام اصلى ترین و اصیل ترین پایگاه براى تبلیغ و نشر معارف اسلام بوده، انتظار مى رود که کارکرد تبلیغى خود را همراه با به کارگیرى ابزار و شیوه هاى عصر حاضر نه تنها حفظ، بلکه تقویت کند.

          آنچه در پى مى آید نکاتى است که در راستاى بهسازى تبلیغات دینى در مساجد به اختصار بیان مى گردد.

1 . شناخت ابزار دوران معاصر و جوانان

جنگ عقاید در گذشته نیز سابقه داشته، اما در عصر حاضر به دلیل پیشرفت روزافزون از نظر علم و تکنولوژى، زندگى بشر بیشتر جنبه فکرى پیدا کرده، بر این اساس تبلیغ نوعى مبارزه و شرکت در جنگ فکرى و نیازمند تشکیلات، فرماندهى، تاکتیک، جبهه گیرى صحیح، مهارت، صف بندى و انضباط ویژه مى باشد.

          همان طورى که در جنگ هاى نظامى در هر زمان باید از وسائل موجود همان زمان استفاده کرد، در مبارزات عقیدتى فکرى معاصر نیز باید از امکانات و وسائل جدید، بهره بردارى کرد.

          امروزه قناعت کردن به وسائل قدیم عینا مثل این است که بخواهیم با دشمن مجهز به بمب اتمى و هیدروژنى با نیزه و شمشیر جنگ کنیم.

          افزون برآن باید روحیه جوانان و مقتضاى دوران جوانى را شناخت. با کمال تأسف بزرگسالان معمولاً از نگاه خود به جوانان مى نگرند و به جاى آن که خود را به دنیاى نوجوانى نزدیک گردانند، مى خواهند جوان را به دنیاى خود وارد سازند.

 

2 . دریافت راز موفقیت یک پیام

موفقیت یک پیام، برآیند نکات ذیل است که باید به آن توجه نمود:

 

الف) قدرت و قوت و غناى محتوا

پیام باید قابل جذب بلکه براى فکر و عقل گوارا بوده و از نظر احساسى و اقناع ضمیر و احساسات و نیازهاى قلبى، و از نظر عملى و حل مشکلات زندگى پر جاذبه ظاهر شود.

 

ب) حسن ابلاغ و صلاحیت فنى و اخلاقى پیام رسان

از آنجا که در تبلیغات، هدف ذهن و اندیشه و در واقع زمینه کارى مبلغ، ذهن و فکر و اندیشه است، آیا کسى که خود اطلاع کافى از زمینه کارى خود ندارد، مى تواند بازده خوبى داشته باشد؟ هرگز!

          بدینسان آشنایى با مباحث جامعه شناسى و روانشناسى از ضروریات یک حرکت تبلیغى مؤثر است. آرى پیام رسان باید بداند چه پیامى براى بشر از نظر اندیشه، از نظر دل، از نظر نیاز و واقعیت هاى زندگى و از نظر تضاد طبقاتى و اصول حاکم و محکوم با خود آورده است.

          همچنین مبلغ باید از اطلاعات فنى در فن تبلیغ برخوردار باشد و صفات و ویژگى اخلاقى امانت و راستگویى و دست نزدن به دروغ براى گرم کردن صحبت، سعه صدر و عصبانى نشدن از شنیدن دردها، آشنایى با نیازها و دردهاى مردم خصوصا جوانان و عدم دخالت در رشته اى که تخصصى در آن ندارد و... برخوردار باشد تا ابلاغ یک پیام با موفقیت مقرون گردد.

 

ج) استخدام وسائل و ابزار ابلاغى مناسب

براى رساندن هر پیام باید بهترین وسیله را انتخاب کرد، نه این که براى رساندن هر پیامى از یک کانال کلیشه اى اقدام کرد. بر این اساس براى تبلیغ هر یک از آموزه هاى عقیدتى، اخلاقى، سیاسى، اجتماعى و... باید از روشى خاص بهره جست، نه آنکه براى همه آنها از یک ابزار استفاده کرد.

 

د) دکترین و متد تبلیغ

مسأله سبک صحیح غیر از سخن صحیح و مدعاى صحیح و ابزار نوین است. سبک و اسلوب مربوط است به کیفیت و چگونگى تبلیغ و پیام رسانى. امروزه مساله سبک و متد در تعلیم، در تحقیق، در تربیت، در معالجه بیماران جسمى و بیماران روحى اهمیت فراوانى یافته است. اگر سبک صحیح باشد انسان از کار خود با صرف حداقل نیرو، حداکثر نتیجه را مى برد ولى اگر سبک صحیح نباشد در برخى موارد نتیجه معکوس گرفته مى شود؛ زیرا همان طورى که دوختن یک پارچه نو ساده تر است تا دوختن یک کت و شلوار از نو، یعنى باز کردن و از نو دوختن هماره دشوارتر است همچنین در بازسازى هاى دیگر، رساندن پیامى که معکوس در اذهان جا گرفته، بسى دشوارتر است از رساندن آن به اذهانى که آن پیام را براى اولین بار تلقى مى کنند.

 

3 . به کارگیرى راهکارهاى تبلیغات دینى

فرزند آدمى به حکم فطرت پاک و خدایى، آماده نیک اندیشى و نیک خواهى و نیک کردارى است. بنابراین، تبلیغات اولاً باید معطوف به این آمادگى و قابلیت ها باشد ثانیا چون براى فعلیت بخشیدن و ابراز و اظهار آن، نیازمند محرک ها و مشوق هایى است که این قابلیت ذاتى را نمایان کند، باید از هر گونه اجبار و اکراه و یا زودرسى و شتاب زدگى در فعلیت بخشیدن به استعدادها و قابلیت ها اجتناب نمود همان گونه که باید از سرپوش گذاشتن و نادیده گرفتن و سرکوب کردن آن ها دورى کرد.

          نکته مهم دیگر آن است که در تبلیغات دینى، موعظه نیک فقط در گفتار نیک نیست؛ بلکه افزون بر آن، در خلق، سیرت و عمل نیک است آرى امروزه تنها ذکر حقایق و گفتن مطالب نیک کافى نیست آنچه مهمتر است از گفتن و نصیحت کردن است نشان دادن و عمل کردن به آن است باید آنچه را که مى خواهیم به زبان بیاوریم در رفتار خود به نمایش بگذاریم. البته بیان باید با نگاهى لطیف و زیبا و مقرون به عمل باشد و همه اینها در آمیخته با محبت و مهربانى و ملایمت است که جلوه اى از تبلیغ رسا و نافذ را به نمایش مى گذارد.

          همچنین لازم است گفتار و نمایش عملى مبلغ صادقانه باشد، نه از روى ریا و تصنع و تکلف بلکه براساس ایمان و اعتقاد قلبى و با نیت الهى و خلوص درونى انجام گیرد.

          افزون بر آن ارائه محتواى تبلیغى باید به صورت غیرمستقیم باشد؛ صاحب نظران روانشناسى تبلیغ معتقدند مبلغ باید به گونه اى تعلیم دهد که مخاطب به شیوه غیرمستقیم پیام مورد نظر را از درون خود کشف کند، بدون آن که احساس کند کسى آن مطالب را به او آموخته است.

          شناخت جامعه و فرهنگ آن نیز از ضرورتهاى بهسازى تبلیغات دینى است؛ پیام رسان باید بداند که کافى نیست که تنها سخن صحیح و درست بگوید و توجه به عکس العمل روحى افراد و به عبارت دیگر توجه به تعبیرها و تفسیرهاى جامعه از آن نداشته باشد. از این رو لازم است دقیقا نسبت به اجتماع خود، از روانشناسى عملى و تجربى دقیقى برخوردار باشد.

          بدون تردید در صورت به کارگیرى همه موارد فوق تلاش تبلیغى مبلغان اسلامى خود به خود اثر گذار خواهد بود و تاثیرش در تمامى ارکان و ابعاد شخصیت مخاطب جارى و سارى مى گردد.

 

جمع بندى و نتیجه گیرى

ساختن انسان هایى خداترس، متقى و تسلیم در برابر رضاى حق و معبود حقیقى در سایه تربیت دینى و مذهبى که هم مقتضاى فطرت است و هم کنترل کننده غریزه و هواى نفسانى، از مؤثرترین روش هایى است که تنها در مسجد مى تواند در مقابل سیل بنیان کن و ویرانگر فرهنگ فاسد غرب بایستد و مقابله کند؛ زیرا مقابله با تحریک غرایز و هواهاى نفسانى که از طرق مختلف مانند فیلم ها، نوارهاى مبتذل، تصاویر مستهجن و... به آن دامن زده مى شود و نجات نسل جوان از خطر سقوط در منجلاب گناه و آلودگى هاى ناشى از تحریک غریزه جنسى، تنها با حاکم کردن نیروى بازدارنده و کنترل کننده اى چون مسجد امکان پذیر است، ولى درک موقعیت روحى و روانى جوان و شرایطى که جوان در آن به سر مى برد، به همراه انعطاف یا «تنزل» از دنیاى خویش به دنیاى جوان و صبورى در مقابل رفتار و گفتار او به همراه بیان زیبا و عمل نیک، شرایطى را فراهم خواهد ساخت که جوان قلبش را به ما بسپارد و در پى آن ذهن و اندیشه وى نیز کاملاً تسلیم ما مى شود، آرى با لحن جوان، هیئت جوان، برخورد جوان، و مهمتر از هر چیز احساس و عاطفه و رویه جوان تفهیم و تفاهم سریع تر اتفاق مى افتد.

          ائمه جماعات هر چند پیرمرد ولى نباید با دنیاى جوان بیگانه باشند؛ بلکه باید خوش اندیش، خوشرو، توانا و جوان گرا باشند تا تفاوت نسل ها، کندى رفتار، طولانى کردن نماز، طرح مسائل بیگانه با فضاى امروز، میان گوینده و مخاطب فاصله نیافکند.

          در حقیقت بازنگرى با شهامت به اصول تبلیغى، کارکرد دینى و فرهنگى مساجد را افزایش مى دهد و توجه به مسائل فوق که ممکن است خیلى جزیى و ریز به نظر آید، بازده فعالیت هاى دینى و فرهنگى را چندین برابر مى کند.