"چکیده"
مساجد بهترین پایگاه برای ترویج دین، ارزش‌های اسلامی وکارکردهای فرهنگی– اعتقادی و پشتوانه سلامت زندگی اجتماعی انسان‌هاست، مقاله حاضر از روش اسنادی-تاریخی و با نگاهی قرآنی، جامعه‌شناختی وتربیتی مترصد پاسخگویی به این پرسش محوری است؛ که مسجد چه نقشی در نهادینه کردن این ارزشها در جامعه دارد ؟هدف اصلی مقاله شناساندن نقش مساجد در نهادینه کردن ارزشها ومبانی فرهنگ اسلامی در جامعه است.
یافته ها ونتایج: مساجد در زمینه ترویج دین و تبیین معارف دینی در زمان پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) و ائمه اطهار (علیه السلام) نقش مهمی بر عهده داشته و همواره وبه‌عنوان کلاس درس آموزش بشر از آن یاد می‌شده است.
در شرایط امروز جامعه اسلامی رویکرد دشمنان درمقابله با اسلام ازطریق جنگ نرم، زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا مساجد بتوانند از یک سو به عنوان سنگر و پایگاه ،ارزش‌های دینی واعتقادی را به آحاد جامعه به ویژه نوجوانان وجوانان منتقل کنند و آنها را در برابر توطئه‌ها و جنگ نرم دشمنان مصون سازند؛ از سوی دیگر بهترین مکان فرهنگی، علمی- آموزشی واجتماعی هستند که با انتقال مبانی فکری، اعتقادی و معنویت به نسل جوان، می‌توانند برای زمینه سازی حکومت مهدوی ومصلح جهانی وپاسخگویی به چالش های فکری جوانان ورفع نیازهای آنان در مواجهه ومبارزه باتهاجم فرهنگی و به تعبیر رهبرفرزانه انقلاب شبیخون فرهنگی دشمن نقطه امیدی، باشند.
مردم به طور عام و روحانیت بطور خاص، دولت و تمامی دستگاه‌های فرهنگی،در حفظ مساجد به عنوان سنگر دفاع از ارزش های فرهنگی، معنوی واعتقادی جامعه، براساس سند چشم‌انداز کشور برای نهادینه‌کردن ارزش ها در افق 1404مسئولیت سنگینی بر عهده دارند
واژگان کلیدی : مسجد، جامعه اسلامی، روحانیت، مردم، نهادینه کردن ارزش ها
1-مقدمه :
اسلام در جایگاه یک نظام الهی، برای همه فعالیت‌های بشری برنامه دارد.قوانین و ارزش‌های اخلاق اسلامی بر همه ابعاد انسانی حاکم است . بنابراین باید و می‌توان به عنوان یک راه حل، برای رفع مشکلات بشریت مورد استفاده قرار‌گیرد(مجله اقتصاد شماره13ص9).
مساجد از آغاز ظهور اسلام تاکنون بهترین پایگاه ترویج دین الهی در کنار‌کارکردهای اعتقادی، در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و نیز پشتوانه سلامت زندگی اجتماعی بشر بوده‌است.
اهمیت و ارزش مساجد در طول تاریخ به حدی بود که حتی بسیاری از دشمنان اسلام سعی داشتند از این مکان مقدس برای ضربه زدن به اسلام بهره ببرند.
به همین منظور اقدام به ساخت مسجد "ضراره" کردند اما این اقدام آنان به موقع از سوی پیامبر عظیم‌الشأن اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) نقش بر آب شد و به دستور ایشان این مسجد به دست مسلمانان تخریب و به آتش کشیده شد.
برای رشد وتربیت نوجوانان وجوانان، پرورش انسان هایی سالم وسعادتمند و نهادینه‌کردن ارزش‌های دینی واعتقادی در جامعه، ارتباط تنگاتنگ میان مسجد، خانواده و مدرسه امری ضروری واجتناب ناپذیر است.
لذا کانون‌های فرهنگی، هیئت امنا، پایگاه‌های بسیج وروحانیون مساجد باید با ایجاد ارتباط بین این‌سه وتعامل با جوانان در مساجد، شرایط مساعدی برای رشد فکری آنان فراهم کنند.
دشمنان اسلام در زمینه تهاجم فرهنگی سرمایه‌گذاری بسیاری کرده‌اند. آنان همواره در تلاشند تا نسل نوجوان وجوان کشور را از مساجد ومراکز دینی وفرهنگی جدا کنند. امروزه هرچه فاصله جوانان، نوجوانان و تحصیلکرده‌ها با مساجد بیشتر شود به همان اندازه دشمنان در دستیابی به اهداف خود موفق‌تر می‌شوند؛ لذا مسئولان باید برای مقابله با این نقشه شوم و تبلیغات سوء، برنامه‌ریزی کرده و به جوانان خوراک فکری بدهند و با متمرکز کردن فعالیت‌های فرهنگی در مساجد و نیز سرمایه‌گذاری در این زمینه به موقع، با تبلیغات سوء دشمنان مقابله کنند.
در دوران زندگی پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) و در زمان ائمه اطهار (علیه السلام) مساجد نقش مهمی در ترویج دین و تبیین معارف دینی در جامعه بر عهده داشتند به طوری که حتی امام باقر (علیه السلام) مسجد را کلاس درس خود قرارداده بود و در این مکان مقدس شاگردانی را پرورش داد که در تاریخ اثر‌گذار بوده‌اند.
همچنین معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) از مساجد به عنوان "سنگر" نام برده‌اند. با این تعابیر و با اذعان به تغییر رویکرد دشمنان در مبارزه ومقابله با اسلام از طریق جنگ نرم، باید مساجد سنگرها و پایگاه‌هایی باشند که بتوانند ارزش‌های دینی واعتقادی را به آحاد جامعه به ویژه نوجوانان وجوانان انتقال دهند و آنان را در برابر توطئه های دشمنان مصون بدارند.
این مقاله می‌کوشد ضمن بررسی نقش مساجد در فرهنگسازی و نهادینه‌کردن ارزش‌های معنوی در جامعه که با روش اسنادی و نگاهی تاریخی، جامعه شناختی وتربیتی انجام شده، به بررسی ونقد مطالب ومنابع مرتبط با موضوع بپردازد همچنین تلاش شده با کنکاشی علمی وهدفمند، ضمن بررسی اهمیت مساجد در فرهنگ سازی وتقویت هویت دینی، به این پرسش محوری که «مساجد چه نقشی در نهادینه کردن ارزش های دینی در جامعه دارند؟ وراهکارهای توسعه ارزشها درجامعه ودر بین‌آحاد مردم کدامست؟ و وظیفه دستگاه‌های مسئول در این رابطه چیست ؟» پاسخی علمی ودر خور تأمّل ارائه دهد.
2-مبانی وپیشینه نظری موضوع:
1-2-تعریف مسجد
مسجد واژه ای عربی از ماده «سجد» و اسم مکان به معنای محل سجده است. سجده فرد اعلی و اکمل نیز عبادت محسوب می‌شود و نهایت خضوع در برابر خالق هستی است(نقش مسجد در جامعه اسلامی).
واژه مسجد ازباب (سجد یسجد) مصدر میمی ویااسم زمان ومکان وبروزن مشرق ومغرب است .مسجد سجده‌گاه و مکان‌سجده نیز معنا می‌دهد. اما درقرآن وتمدن اسلامی، مسجد به مکانی گفته می‌شود که عبادتگاه مؤمنان است. وجه تسمیه عبادتگاه مسلمانان به مسجد ازآن روی است که سربه سجده نهادن مظهرونمود اوج فروتنی وکرنش دربرابرخداست. ازاین رو دراسلام محل عبادت رامسجد نامیده اند.
پایگاه مقدس وعظیمی چون "مسجد" به هیچ وجه با اماکن مشابه آن دردیگرمذاهب قابل قیاس نیست. اماکنی چون کلیسا، کنیسه، خانقاه، آذرکوه و دیر، مکان‌های بی‌روح ومرده‌ای هستند که به محل انجام مراسم تشریفاتی وگاه توأم بافساد، همانند؛ شرب خمر، رقص، آوازوغنا و... تبدیل شده‌اند و درواقع اماکن بزم هستندتا یک عبادتگاه وجایگاه توحید ویکتاپرستی .
2-2-پیشینه نظری موضوع:
در ایدئولوژی اسلام، مسجد در قالب کانون مشترک عبادی-سیاسی پایه‌گذاری شده است. امرا و فرمانروایان کشورهای اسلامی که خود را خلیفه‌ا... می‌دانستند همواره سعی داشتند که کاخ‌های سلطنتی و دارالاماره خود را نزدیک مسجد اصلی شهر بنا کنند تا به مسجد نظارت داشته باشند. در شهرهای ایران از جمله اصفهان، تهران، قزوین و مشهد نیز مساجد جامع و مهم تا حدودی با ارک ( دارالاماره، یا دارالحکومه) ارتباط مستقیم و یا نزدیک داشته اند.
مسجد به عنوان محل‌تجمع و عبادت نقش‌خاصی در عصر نبوی برعهده داشت و علاوه بر مرکزیت اداری-سیاسی، محل علم و آموزش و به منزله محلی برای وعظ و ارشاد و حل و فصل اختلافات مسلمانان و نخستین‌مرکز تعلیم نیز به‌شمار‌می‌رفت. در سال‌های نخستین قرن دوم هجری، تحولی جدید در مساجد به‌وجود آمد و نقش عمده‌ای در زمینه آموزشی و علمی برعهده گرفت‌که نتیجه آرامش پس از عصر فتوحات بود. شکوفایی مساجد تا پایان سده سوم هجری ادامه داشت. با این حال در همه مساجد به امر آموزش پرداخته نمی‌شد و این امر منحصر و محدود به آن دسته از مساجد بود که به دلیل شرایط محلی، فرهنگی و مذهبی و برخی عوامل بر دیگر مساجد برتری داشتند و نقش نوعی دانشگاه عمومی را عهده‌دار بودند.
نخستین مرکز رسمی برای گسترش علوم و فنون، "بیت الحکمه" نام داشت که در بغداد عصر عباسی تأسیس شد. اساس‌آن از کتابخانه‌ای‌کوچک پایه‌ریزی شده بود و در زمان مأمون توسعه یافت.
با بررسی تاریخ سی‌ساله انقلاب شکوهمند اسلامی، جدا ازاینکه مساجد محل عبادت، تربیت وآموزش بوده، مکان امنی برای تصمیم‌گیری وبرنامه ریزی در بسیاری از موارد نیز محسوب می شده است.
مسجد،مرکز روشنفکری
جلسه های وعظ و خطابه و سخنرانی های روشنگرایانه اهل علم و دین در مساجد، نقش مؤثری در بیداری و آگاهی‌مردم داشته‌و‌دارد. در نتیجه، مسجد، پایگاه خیزش انقلابیون و مبارزان دینداری بوده است که با کژروی ها و‌کژرفتاری های‌جامعه به مقابله برخاسته و حرکت های انقلابی را سازماندهی می‌کردند.
مقام معظم رهبری، با اشاره به نقش انقلابی مسجد و احیای مساجد کشورهای اسلامی پس از انقلاب ایران می فرماید: "تا قبل از انقلاب اسلامی، کسی جرئت نمی کرد دم از اسلام بزند. در‌این‌کشورهای‌اسلامی که امروز مسجدها رونق پیدا می کنند و کانون تحرک می شوند، تا دیروز مسجدها متعلق به یک مشت پیرمرد از‌کار افتاده بود. امروز آن مسجدها جای جوانان و کانون جنبش هاست".
مؤمنان هشیار‌و‌آگاه، مبارزه با‌حکومت ستمگر پهلوی‌را از مساجد آغاز‌کردند و آنجا را مرکز فعالیت های مبارزاتی خود قرار دادند. رژیم پهلوی می کوشید مساجد را به انزوا کشانده و جوانان را از آن دور نگه دارد و فعالیت های مذهبی و سیاسی مساجد را کنترل کند. به همین دلیل، ضمن‌کنترل واعظان ،جلسه های سخنرانی و فعالیت های فرهنگی مردم در مساجد را محدود کرده بود. نقش مساجد در انقلاب اسلامی به قدری‌گسترده بود که رژیم شاه، برخی از مساجد را تعطیل کرد.
البته حکومت نتوانست مانع‌کارآیی مساجد شود و پایگاه اصلی‌انقلاب و مرکز نشر آموزه های اسلامی ونیز محل وحدت نیروهای انقلابی همچنان مساجد بودند وتبادل اطلاعات، برگزاری جلسه های مشاوره‌ای مبارزان و پخش اعلامیه در آنها صورت می گرفت(نقش مساجد در انقلاب اسلامی)
باید اذعان داشت مساجد عمده‌ترین ابزار روحانیت برای ارتباط با قشرهای مختلف جامعه بودند که از این طریق ایدئولوژی انقلاب و پیام رهبریت را به گوش مردم می‌رساندند. از سویی عامل اصلی بسیج تجار و بازاریان، مساجد بودند.به دلیل پیوند تاریخی مسجد و بازار در قیام‌ها و اعتراضات مردمی، مسجد مرکز تشکل و سازماندهی بازاریان بود.
بنابراین در مبارزات مردمی، مساجد به عنوان یکی از ارکان اصلی انقلاب یعنی سازمان و پایگاه اجتماعی گروه‌های مخالف رژیم در کنار دو رکن دیگر یعنی رهبری و ایدئولوژی فعالیت می‌کردند. همچنین در قالب نهادهای مدنی- بومی با ارائه کارکردهای گوناگون توانستند در مقایسه با سازمان‌ها و نهادهای مدنی مدرن، نقش بسیار مهمی در جامعه ایفا کنند و قابلیت مذهب و نهادهای مذهبی را به نمایش بگذارند(منبع پیشین).
پس از پیروزی انقلاب اسلامی وبا آغاز جنگ تحمیلی،رزمندگان هشت‌سال دفاع مقدس در‌مساجد با مسائل سیاسی-عقیدتی آشنا شده و برای نبرد بادشمن آماده می‌شدند. پایگاه‌های بسیج مساجد که امروز هم وجود دارند، شرایط مناسبی برای تربیت نسل جوان در ابعاد مختلف فراهم می‌کنند.
مساجد همواره مکان مناسبی برای ارائه ارزش های دینی واعتقادی ومفاهیم فرهنگی بوده اند.انجام سخنرانی‌های مذهبی- سیاسی، و برگزاری مراسم به مناسبت ایام ولادت ویا وفات و شهادت اهل‌بیت (علیه السلام) از دیگرمواردی است که نقش مساجد را در تقویت مبانی ارزشی معرفی می‌کند.
3- جایگاه مساجد در قرآن، احادیث و روایات:
واژه مسجد جمعاً 28 مرتبه در قرآن کریم ذکر شده که 22 مورد آن به صورت مفرد و 6 مورد آن به صورت جمع آمده است .در این آیات به اهمیت و جایگاه رفیع مسجد در اسلام، پاره ای از احکام مسجد، مسجدالحرام و احکام خاص آن، مسجد‌الاقصی و مسجد اصحاب کهف، اشاراتی شده است(مسجد در قرآن وحدیث)
در قرآن، هرکجا سخن از مسجد به میان آمده، جنبه های عبادی آن به عنوان نقش اولیه و بنیادین این جایگاه مقدس، مورد تأکید قرار گرفته است. خداوند بزرگ می‌فرماید:«و مساجد ویژه خداست. پس هیچ کس را با خدا مخوانید »، در آیات 36 و 37 سوره نور از مسجد، به عنوان پایگاه تجمع مردانی یاد می‌شود که صبح و شام در آنجا به تسبیح و عبادت مشغولند و هیچ تجارت و معامله‌ای آنان را از یاد خداوند باز نمی‌دارد.
در عین حال درقرآن درباره اهمیت وجایگاه رفیع مساجد، احترام گذاشتن به مساجد، آباد نگاه داشتن مساجد و حضور در مساجد برای ادای نماز و فراگیری علم و دانش، اشاره‌هایی شده است از جمله: « انما نصبت المساجد للقرآن» یعنی‌همانا مساجد برای قرآن بنیان شده است. در احادیث اهل سنت از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) آمده است: «اگر شخصی بامدادان یا شبانگاه راه مسجد را با هدف فراگیری خیر و نیکبختی و یا تعلیم آن به دیگران در پیش‌گیرد، همچون مجاهدی است که در راه خدا به جهاد پرداخته و با غنیمت بازگشته است».
در‌حدیثی دیگر از آن حضرت نقل شده است: «ان المساجد بیوت المتقین»یعنی‌مسجدها،خانه‌های پارسایان‌و پروا‌پیشگان است.
آن حضرت همچنین فرموده‌اند :«حق مساجد را بدهید که آن دو رکعت نماز است پیش از اینکه در آن بنشینید». امام علی(علیه السلام) نیز می‌فرماید :
«نشستن در مسجد در نزد من بهتر است از نشستن در بهشت؛ چرا که در نشستن در بهشت خشنودی من است و در نشستن در مسجد، رضایت پروردگارم . هر کس مسجدی را بزرگداشت و احترام کرد، در روز قیامت، پروردگار را خندان و شادان دیدار می کند و نامه عملش به دست راستش داده می شود».
ایشان در‌حدیث دیگر می‌فرمایند : « ریاض الجنه المساجد» یعنی مسجدها، باغ‌ها و بستان‌های بهشتی‌اند.
روایات بسیاری مساجد‌را پایگاهی برای رسیدن به خدا و نزدیکی به آستانِ قُربِ حضرتِ حق دانسته‌اند. خداوند متعال نیز در تحسین آنان که اینگونه می اندیشند، می‌فرماید: «همانگونه که ستارگان برای زمینیان پرتوافشانی می کنند، مساجد نیز برای اهل آسمان نور افشانند و بی تردید خوشبخت، کسی است که مساجد، خانه هایش باشد»
4- مساجد در افق 1404وسیاست‌های برنامه پنجم توسعه :
براساس سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران، برای هر‌فرد ایرانی در افق 1404هجری شمسی ویژگی‌های زیر بر‌شمرده شده است:
فعال، مسئولیت پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایتمند، برخوردار از وجدان کاری، منضبط، دارای‌روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.
با تصویب و ابلاغ سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران که تصویر ایران آینده را طراحی‌کرد،بلوغ فکری و مدیریتی فرهیختگان جامعه اسلامی بروز و ظهور یافت. به این‌معنی که جامعه جوان، پویا و مستعد و مدیران هوشمند و مدبر‌کشور تحول‌های محیط ملی و جهانی را درک کرده و تلاش می‌کنند تا دوران گذار توسعه ملی را با سرعت سپری نموده و سطح زندگی‌جامعه ایرانی را به سطح زندگی جوامع توسعه‌یافته برسانند(نظام جامع فناوری اطلاعات کشور) مطابق این چشم انداز در افق 1404؛
«ایران کشوری است توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثردر روابط بین الملل».
زیر ساخت اساسی مورد نیاز الگوی دانش‌پایه، برخورداری از دانش پیشرفته، استفاده از تمامی ظرفیت‌های انسانی و مادی جامعه در دستیابی به این امر مهم می‌باشد. در این راستا، فعالیت مراکز فرهنگی واسلامی برای هویت‌بخشی اسلامی در تحقق اهداف سند چشم انداز 1404 وبرنامه پنجم توسعه از ارزش بالایی برخوردار است.
اهمیت جایگاه مساجد در‌کشور‌ما بی‌بدیل است، اما آنچه در اولویت این سخن قرار می گیرد، روشن شدن نقش و کارکردهای آن در جامعه است. نقشی که هرروز با فراگیر شدن ابزار ارتباطات جمعی‌در فضای مجازی کمرنگ‌تر می‌شود.
در چنین شرایطی‌برای تثبیت جایگاه این پایگاه‌های معنوی و مذهبی باید برنامه‌ریزی کرد. بنا به درخواست مرکز رسیدگی به امور مساجد تدوین سند چشم انداز توسعه مساجد در افق 1404 در حالی در مجمع تشخیص مصلحت نظام به انجام رسیده که امید آن می رود، راهبردهایی برای روشن شدن کارکردها و نقش مساجد در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی و ارتباط و وظایف دیگر دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با آن، در سیاست‌های برنامه پنجم توسعه‌گنجانده شود.
5- مساجد و تعلیم و تربیت:
وقتی سخن از مدارس‌کهن‌کشورهای اسلامی به میان می‌آید «مساجد» مورد توجه قرارمی‌گیرد . باید اذعان داشت که با وجود ایجاد و توسعه مدارس، مساجد همچون گذشته جنبه تربیتی و تعلیمی خود را حفظ کرده‌اند. دو قرن از ایجاد مدارس کامل با کتابخانه و حجرات و سازمان مخصوص می گذرد، "ابن بطوطه" جهانگرد مشهور، وقتی به شیراز رسید، در مسجد « جامع»این شهر در درس‌حدیث و پیش ازآن نیز در مسجد « جامع» بغداد در حلقه تدریس حضور یافت.
حال آنکه در آن ایام در بغداد چندین مدرسه بزرگ وجود داشت. از این رو گاه مساجد را مدرسه نیز می‌نامیدند و این وجه‌اشتراک و خلط اسامی در تمام اعصار اسلامی معمول بود.
در‌کتب تاریخی و رجال ایرانیان دوره اسلامی بارها به مساجدی اشاره شده که محل تعلیم علوم دینی و ادبی بوده است، برای مثال؛ در سیستان یکی از فرمانداران عرب به نام «عبدالرحمن ابن سمره» (قرن اول هجری) مسجد جمعه ( آدینه) را ساخت‌که «حسن بصری» عالم دینی قرن اول و دوم هجری به مدت بیست و‌سه سال در‌آن مسجد به تعلیم و تربیت شاگردان سیستانی پرداخت (تاریخ سیستان).
1-5- مسجد وتعلیم وتربیت اسلامی:
در عصر ظهور، فتنه‌ها زیاد شده و فساد عالمگیر می‌شود. تمامی مکان‌ها در اثر این فتنه‌ها و فسادها، آلوده شده و‌کمتر مکان سالم در دنیا یافت می‌شود، در حال‌حاضر در جامعه خودمان این وضع را می‌توان شاهد بود؛ در این میان تنها مکان سالم محیط مقدس مسجد است که از فتنه‌ها و فسادها دور مانده است. اگر کسی بخواهد در این عصر دین خود را حفظ کند و ایمان خود را تقویت کرده و به درجه یقین برساند ، این در مسجد میسر است.
زمینه حرکت در مسیر دین در مسجد مهیاست. از طریق مسجد می‌توان راه‌های اطاعت از خدا را شناخت و با زندگی رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) و ائمه اطهار (علیه السلام) آشنا شد. مؤمن مخلص کسی است که کارهایش برای جلب رضایت خدا و رسول خدا بوده و از خدا و رسولش و جانشینان بر حق ایشان اطاعت کند.
با رفتن به مسجد انسان به سوی این مقام رهنمون شده و در اثر مداومت در این کار، به درجه عالی اخلاص و ایمان می رسد. به یقین این شخص از افرادی خواهد بود که زمینه ظهور امام زمان(عج) را فراهم می‌کند چون تربیت شده مسجد است.
پس این محیط مسجد است که اثر تربیتی خاص دارد و انسان را به مقام صدیقین و شهدا می‌رساند. کسی که به این مقام برسد، از متقین و مخلصین خواهد بود که این افراد در آخر الزمان زمینه ظهور امام عصر(عج) را فراهم کرده و آماده جنگ با کفار در رکاب ایشان می‌شوند.
مسجد همواره، مدرسه تعلیم و تربیت نیروهای مبارز و انقلابی بوده است. رژیم طاغوت وقتی دین‌ستیزی در مراکز علمی و دانشگاهی‌کشور را مورد توجه قرار دادو حتی بقای حکومت ننگین خود را در انحراف جوانان و دیانت‌زدایی در‌مدارس‌و دانشگاه‌های کشور دید، از هر اقدامی‌که جوانان را به دین و روحانیت بدبین کند، دریغ نکرد.
در این راستا، گرایش‌جوانان مؤمن‌و‌خدا‌جوی به مساجد و مجالس وعظ روحانیت، بیشتر شد؛ تا جایی که جوانان انقلابی که به ندای امام خمینی( رحمت الله علیه) لبیک گفته و انقلاب عظیم اسلامی را در ایران به پیروزی رساندند، همگی تربیت شدگان مساجد و روحانیت آگاه و انقلابی بوده‌اند(پیامدهای دفاع مقدس نوشته منصوری لاریجانی).
2-5- مسجد وتربیت انسان های پیرو اهل بیت :
از صدر اسلام تاکنون افرادی کناررهبران دین بوده‌اند که از نظر اخلاص بالاترین،در زمینه ایمان به خدا و دین بهترین و از لحاظ یقین با فضیلت‌ترین مردم عصر خود بودند. پیروان حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) و امامان معصوم (علیه السلام) از چنین ویژگی‌هایی برخوردار بودند که در تاریخ زنده مانده‌اند همچنانکه اهل بیت زنده هستند. هر گونه حرکتی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) و حضرت علی (علیه السلام) به قصد تغییر و تحول در جامعه انجام داده‌اند با وجود این نیروهای مخلص با موفقیت همراه بوده است. ابوذر غفاری، سلمان فارسی، مقداد، مالک اشتر، عمار، یاسر و.... از جمله افراد با ایمانی بودندکه مخلصانه در خدمت حجت خدا در روی زمین و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله وسلم) بودند که نامشان در تاریخ بشریت زنده مانده است. این سیر نشان از آن دارد که در عصر ظهور هم چنین افرادی زمینه ظهور حجت خدای زمان خودشان را فراهم خواهند کرد.
6-مسجد وآمادگی برای انتظار ظهور:
افراد مؤمن به خدا و با تقوی راه به دست آوردن ایمان را حضور در مسجد می‌دانند و اگرکسی هم بخواهد با تقوی و متقی باشد باید در مسجد به این مقام برسد. در صحت این مدعا پیامبر‌اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) می‌فرمایند: «إنَّ المؤمن مجلسه مسجده» (وسائل الشیعه : ۵۰۹)یعنی؛ "همانا مجلس مؤمن مسجد است». مؤمن با نشستن در مسجد ایمان خود را تقویت می‌کند تا به حد اعلاء برسد. رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) در مورد شخص متقی نیزمی‌فرمایند: «المسجد بیت کل تقی»( شهاب الاخبار۲۳) یعنی؛ "مسجد خانه هر پرهیزگاری است». انسان هر چقدر با مسجد انس‌گیرد از دنیای فانی دور شده و به خدا نزدیک وبا تقوا می‌شود. اکثر انسان‌های مؤمن، مخلص، با تقوا و پرهیزگار که از سربازان مخلص امام زمان(عج) هستند، در مسجد پرورش یافته‌اند، در دل مسجد به درجه اخلاص رسیده‌اند و در صدف مسجد گوهر وجود را حفظ و پرورش داده‌اند.
آنان در روز جمعه آمادگی خود را برای ظهور امام زمان(عج) با انجام غسل برای پاک شدن از گناهان ظاهری و عبادت دسته جمعی برای کسب تقوا به نمایش می‌گذارند. دست توبه و استغفار به سوی پروردگار بلند کرده و از خدا طلب تعجیل در فرج و ظهور‌آقا را می‌کنند.
وعده ظهور حجت خواهد رسید و در روز جمعه مؤمنان عهدی جدید با خدا برای حمایت از دین می‌بندند. امام جعفر صادق(علیه السلام) از جدش رسول الله نقل‌کرده‌اند که: «قال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم): اف لکل مسلم لا یفرغ نفسه فی کل جمعه لامر دینه فیتعاهده و یسال عن دینه»(اصول کافی، : 4) یعنی؛ «اف بر هر مسلمانی که در هر جمعه خود را برای کار دینش فارغ نمی‌سازد، تا با آن تجدید عهد کند و درباره آن سؤال نماید». اینکه تجدید عهد کند، در روایت آمده منظور تجدید عهد با خداست که ما در دین تو ثابت قدم و آماده‌ایم تا به حجت تو لبیک گوییم.
7-مساجد وروحانیت:
روحانیت شیعه در طول تاریخ، همواره به حراست از منابع و متون دینی پرداخته‌اند؛ چنانچه از همان ابتدا مرحوم "شیخ مفید" و "سید مرتضی" در برابر متکلمین معتزله و زیدیه، به دفاع از معانی اندیشه‌های شیعی می‌پرداختند به طوری که ارزش‌های دینی تا به امروز پاس داشته شده و فرهنگ غنی شیعه برای همه نسل‌ها محفوظ شده است.
این خدمات و جانفشانی‌ها در پرتو انقلاب اسلامی به باروری لازم رسید. در این زمان‌که فرهنگ فاسد غرب از قله کشورهای ابر قدرت چون سیلی مخرب بر جهان اسلام گسیل یافت، روحانیت مقتدر‌در‌جایگاه دفاعی‌خود قرار‌گرفت و به عنوان نظریه پرداز حکومت دینی، به مقابله با تهاجم فرهنگی و مرزبانی از فرهنگ مستقل دینی پرداخت و به عنوان یک متکلم دینی، سعی کرد به دفاع از ارزش‌های دینی و نیز گسترش آن در مقابل اندیشه‌های نفوذی غرب بپردازد.
مسجد و روحانیت یک ارتباط تنگاتنگ با هم دارند. از ابتدای ظهور اسلام و تأسیس مسجد، مردم مسائل و مشکلات خود را در این مکان مقدس با پیامبر خویش در میان می‌گذاشتند. مسجد مرکز تمام فعالیت‌های اجتماعی بود، اما با گذشت زمان و گسترش علم فقه وحدیث، کم‌کم جریانات‌علمی‌در‌جامعه اسلامی پا به عرصه وجود گذاشت و روحانیت به عنوان کارگزاران مذهب، وظیفه ارشاد و راهنمایی مردم و آموزش تعلیمات اسلامی را بر‌عهده‌گرفتند.
با فاصله گرفتن حکام از تعالیم دین و مسجد و تأسیس‌دارالحکومه، مساجد مردمی‌به عنوان نهادی مستقل پا به عرصه وجود گذاشتند. در ایران به ویژه در دوران صفویه و با دعوت از روحانیون دیگر کشورها، طبقه‌جدیدی‌از‌روحانیت شکل گرفت که دارای انسجام و تشکیلات بود و بسیاری از امور مردم از جمله؛ آموزش، قضاوت و امور‌ثبتی‌و‌مالی به عهده‌آنان گذاشته شد(نقش مساجد در انقلاب اسلامی نوشته جعفر ساسان).
روحانیون در مساجد به عنوان امامان جماعت علاوه بر نقش عبادی، از جایگاهی اجتماعی برخوردار بوده و نقش ایجاد ارتباط با گروه‌های مختلف جامعه را نیز برعهده دارند. بنابراین نمی‌توان به حداقل شروط فقهی‌در انتخاب امام جماعت بسنده کرد و‌به‌ویژگی‌های‌اجتـماعی‌و‌حتی‌شکل ظاهری او‌توجه نداشت. امام مسجد باید از روحیه‌ای با نشاط و فعال و جاذبه های شخصیتی ویژه‌ای برخوردار باشد تا بتواند نقش ارتباطی خود را با مخاطبان مختلف حاضر در مسجد به خوبی ایفا نماید.
بنابراین بهره‌گیری روحانیت از مساجد باعث شد که در جریان انقلاب اسلامی، مساجد به عنوان پایگاه و تشکیلات مبارزه همانند صدر‌اسلام احیاء شده و به نقش آفرینی جدی بپردازند. در این میان نقش‌امام‌خمینی (ره) به عنوان احیاگر مساجد در عصر حاضر بسیار حائز اهمیت است. ایشان در تمام مراحل مبارزه تمامی اقشار جامعه را به بهره‌گیری از مسجد و احیای مجدد آن دعوت می‌کرد. این امر سبب گرایش بیشتر مردم به مساجد شده از آن پس طرح مسائل سیاسی از سوی روحانیون و وعاظ، مساجد را از جنبه عبادی صرف خارج کرد و تمام فعالیت‌های مساجد را تحت الشعاع قرار داد(منبع پیشین).
8-مسجد و شیوه های جذب جوانان:
جوانان‌به عنوان‌آینده‌سازان‌جامعه‌اسلامی‌از‌بزرگ‌ترین سرمایه‌های این‌کشور محسوب می‌شوند و تلاش در راه گسترش آگاهی‌های‌دینی‌آنان از اهمیت خاصی برخوردار‌است. اگر‌میزان‌معرفت جوانان به‌آموزه‌های دینی و معارف زلال دین از رشد و نمو مطلوبی برخوردار باشد، شخصیت دینی آنان به گونه‌ای شایسته شکل خواهد‌گرفت و هنگام ورود به جامعه اسلامی تأثیر شگرفی بر اجتماع خواهند گذاشت. اما اگر خدای ناکرده جوانان از تربیت لازم برخوردار نباشند زمینه اصلاح جامعه فراهم نخواهد شد.
از مکان‌هایی‌که می‌تواند شخصیت جوانان را مطابق آموزه‌های دینی بارور ساخته و روح خداجویی‌و‌عدالتخواهی را در اعماق وجود آنان ریشه‌دار سازد، مساجد، این کانون‌های انسان‌سازی است. پس لازم است‌راهکارهای‌جذب‌جوانان و هدایت آنان به سوی مساجد شناسایی‌شود ومورد اهتمام قرار‌گیرد تا کم کم زمینه‌های‌حضور‌فعال‌تر‌آنان در مساجد فراهم شود. این یادداشت به مهم‌ترین این راهکارها می‌پردازد(راه‌های جذب جوانان به مسجد نوشته علی اکبر انصاری راد).
مسجد در جایگاه ویژه از دوجنبه متفاوت قابل بررسی است؛ به عبارت دیگر، دوگونه رفتار در این مکان مقدس متجلی می‌شود که در‌امر‌تعلیم و تربیت و جهت‌دهی رفتارهای فردی و جمعی افراد بسیار مؤثر است. نخست؛ در جلوه ظاهری، رفتارها و اعمال و روابط پسندیده دینی‌و‌مذهبی‌و‌مقبولِ‌شَرع و‌دین شکل می‌گیرد، این در حالی است که در جلوه پنهانی مساجد، رفتارهای شخصی، غیرجمعی و‌کنترلی رخ می دهد. با این تفاسیر مساجد، کارکردهای فرهنگی و آموزشی بسیاری در جامعه دارند.
دکتر محمد عارفی در پژوهشی، نقش دین و مساجد در‌کاهش آسیب‌پذیری اجتماعی‌را با محوریت «نقش مسجد در امنیت اجتماع محله‌ای» بررسی‌کرده است. از نتایج مهم این‌پژوهش این است که حضور جوانان در مساجد منجربه آشنایی‌آنان بامسائل‌اعتقادی‌و‌ارزشی‌می‌شود ونسبت به رعایت حقوق دیگران حساسیت بیشتری از خود نشان می‌دهند.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد؛ افرادی که بیشتر به مسجد مراجعه دارند، به حقوق دیگران احترام می‌گذارند، زندگی خود را با نظم بیشتری توأم ساخته و‌آثار و رفتار دینی در زندگی اجتماعی آنان‌کاملَامشهود است. هدف از انجام این تحقیق توصیفی، بیان اهمیت تشکیل ستادهای حفاظت اجتماعی در مساجد به‌ویژه مساجد محله ای و اداره آن در قالب تشکل های مردمی در جهت پیشگیری از بروز و گسترش جرایم و آسیب‌های اجتماعی است. به طو‌رکلی دین در کاهش آسیب‌پذیری اجتماعی و ارتقای سطح ارزش های اخلاقی و انسانی و بالا رفتن ضریب امنیت و مشارکت‌های مردمی در جامعه نقش انکارناپذیری دارد(راه‌های جذب جوانان به مساجد نوشته زهره کهندل).
با وجود‌چنین‌کارکردهای‌ارزشمند‌اجتماعی‌در‌مساجد راهکارهای زیر می‌تواند در جذب جوانان به این مراکز معنوی مؤثر واقع شوند :
1-8: نیاز‌سنجی،مخاطب شناسی و شناخت روحیات جوانان:
آنچه در مسیر جذب جوانان به مساجد بیش از‌هر‌چیز حائز اهمیت است، شناخت روحیات جوانان و سنجش نیازهای آنان است. برنامه‌ریزان فرهنگی به خصوص‌در حوزه فرهنگ دینی باید به تناسب شرایط محلی هر‌استان روحیات جوانان را مورد مطالعه قرار داده و با اعزام کارشناسان، نیازهای آنان را در حوزه فرهنگ دینی مورد عنایت جدی قرار‌دهند.
همچنین انتظارات آنان را به منظور‌مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی مساجد با جدیت هرچه تمام دنبال کرده و نقطه نظرشان را درباره مسجد و علل حضور یا عدم حضورشان در مساجد بیان کنند. در این صورت بسیاری از واقعیت‌ها که در‌ذهن آنها نقش بسته است آشکار خواهد شد. با این تمهیدات و مقدمه‌چینی‌ها می‌توان اقدام‌های بعدی را پیگیری کرد.
2-8: توجه به بهداشت، آراستگی‌و نظافت مساجد:
از آنجا که طبع جوانان پاک و‌آرام است، لذا به مکان‌های پاکیزه، آرام، جذاب و دلپذیر گرایش بیشتری دارند و از مکان‌های ناپاک و آلوده دوری می‌کنند. بنابراین برای جذب آنان به مساجد باید این مکان‌ها را آراسته و پاکیزه ساخت. فرش‌های مسجد باید تمیز و پاکیزه باشند. روشنایی مسجد در‌حد مطلوب و مسجد همواره معطر و خوشبو باشد. نمازگزاران با لباس‌های پاکیزه و بوی خوش وارد مسجد شوند. مسجد‌از‌آرامش‌لازم برخوردار‌باشد.
به‌مسائل‌دنیوی‌کمتر پرداخته شود و بیشتر مسائل اخروی مورد اهتمام قرار‌گیرد. مؤمنان به یکدیگر احترام گذاشته و همدیگر را به صبر، شکیبایی و خصلت‌های نیکو دعوت کنند.
3-8: مسجد و امام جماعت:
امام جماعت یکی از ارکان اساسی مسجد به شمار می‌رود. جوانان امام جماعت را به عنوان آیینه تمام‌نمای خوبی‌ها و مکارم انسانی و سمبل پاکی، صداقت، صفا، شجاعت، مروت، انسانیت، شکیبایی، ایثار و‌گذشت می‌شناسند. بنابراین برای جذب جوانان به مسجد، امام جماعت باید با آنان دوست شده و در غم و شادی‌شان شریک شود. از آنان احوالپرسی‌کند، با آنان به اردو رود، حتی‌الامکان در مسابقات ورزشی آنان حضور‌یافته و تشویقشان کند.در این صورت جوانان در مساجد حضور یافته و در صف‌های جماعت حاضر شده و در فعالیت‌های فرهنگی مسجد تعامل و همکاری خواهند داشت.
4-8:مسجد و هیئت‌های امنا:
هیئت‌های امنا، بانیان و واقفان از دیگر ارکان تأثیر‌گذار جذب جوانان به مساجد به شمار می‌روند. نحوه تعامل آنان با جوانان بسیار حساس و ظریف است. اگر خدای ناکرده اعضای هیئت‌های امنا به‌خصوص با جوانان رفتاری دون شأن آنان داشته باشند و به گونه‌ای شخصیت آنان را دچار خدشه کنند، باعث فاصله‌گرفتن ایشان از مسجد خواهند شد.
متأسفانه در برخی از مساجد مشاهده شده اعضای هیئت امنا رفتار مناسبی با جوانان نداشته‌اند که این امر صورتی منفی‌در‌جذب جوانان داشته است. بنابراین باید ضمن احترام به شخصیت جوانان، آنان را در فعالیت‌های گروهی و جمعی مشارکت داده و با عطوفت و مهربانی با ایشان رفتار‌کرد در این صورت زمینه‌های جذب بیشتر جوانان به مساجد فراهم خواهد شد (بررسی جذب جوانان به مساجد نوشته زهره کهندل).
5- 8:مسجد و پاسخگویی به شبهات فکری جوانان:
شبهات فکری و دینی فراوانی در ذهن جوانان نقش می‌بندد که آنان به دنبال پاسخ به مکان‌هایی کشیده می‌شوند. با راه‌اندازی جلسات گفتمان‌های دینی در مساجد و دعوت از استادان مجرب زمینه حضور فعال جوانان برای پاسخگویی به سؤالات آنان در مساجد فراهم خواهد شد. این امر موجب افزایش‌توان‌تحلیل‌آنان در‌مباحث اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی شده و احساس شخصیت‌شان را جدی‌تر‌می‌کند. بنابراین ضرورت تشکیل جلسات گفتمان و مشاوره دینی در مساجد احساس می‌شود(منبع پیشین).
6- 8: سخنرانی جذاب و با نشاط واعظان:
یکی از مواردی که موجب خستگی و ملالت جوانان می‌شود انجام سخنرانی‌های طولانی یک‌ساعته یا بیشتر از آن است که به هیچ وجه پسندیده نیست. عدم رعایت حد اعتدال در سخنرانی‌ها موجب گریز جوانان از مساجد می‌شود. بنابراین زمان انجام سخنرانی‌ها باید حداکثر 30 تا 40 دقیقه باشد. در این مدت مبلغ بایدضمن استناد از آیات قرآن، احادیث، اشعار، پندها و اندرزها و داستان‌ها، کلام خود را با بیانی شیوا و جذاب برای مخاطبان بیان‌کند تا به ذائقه آنان شیرین‌آید. مداحی‌ها هم باید کوتاه و مستند بیان شوند. در کل خطیب و مداح باید حق مطلب را به خوبی ادا کنند، تا جوانان از این طریق به مساجد جذب شوند.
7- 8: کوتاه کردن نمازهای جماعت:
نمازهای جماعت باید به طور معمول و متعارف برگزار شوند. امام جماعت باید نماز را کوتاه بخواند و از قرائت سوره‌های بلند در نماز پرهیز کند. سجده‌ها را طولانی نکرده و تا حد ممکن از صحبت‌های بین دو نماز اجتناب کند.اگر نیاز به بیان مطلبی باشد خیلی‌کوتاه بوده و به حد 5 دقیقه بسنده کند.
بعد از نماز جماعت نیز بی‌مورد وقت مؤمنان را نگیرد. برای مسجد جدول برنامه هفتگی تنظیم کرده و سعی‌کند آن را اجرا نماید و جز‌در‌موارد خاص برنامه‌های‌آن را لغو نکند. بنابراین وظایف امام جماعت سنگین است. او باید به طور سنجیده و مطابق طبع ظریف جوانان رفتار کند، زیرا آنان مردان فردا و سنگربانان مساجد در‌حال و‌آینده هستند.
9-مسجد وانتقال ارزش ها:
ارزش، واژه ای است با معانی و‌کاربردهای گوناگون که در شاخه‌های فلسفه، فلسفه اخلاق، علوم تربیتی، علوم اجتماعی و مباحث اقتصادی به کار می رود. ارزشها هم به لحاظ فردی و هم‌زندگی اجتماعی، عنصری محوری و مهم در‌زندگی انسان‌ها به شمار می رود.
دگرگونی ارزشها، زمینه‌رخداد‌و‌انقلاب‌و‌مهم‌ترین‌آرمان انقلاب اسلامی است. دشمنان می‌کوشند با دگرگونی منفی نظام ارزشی مردم، اندیشه های پلید استعماری و ضددینی خود را عملی‌کنند.
مسجدها مهم ترین پایگاه دینی هستند که به حراست از نظام ارزشی پرداخته و از فراموش شدن ارزشها جلوگیری می کنند. ارزش‌های اجتماعی از مدل‌های کلی رفتار، احکام جمعی و هنجارهای کرداری که عموم مردم، آن را پذیرفته اند تشکیل می‌شود. با این وجود باید‌گفت؛ چگونگی فرهنگ و هنجارهای هر جامعه به نظام ارزشی‌آن بستگی دارد و ارزش‌های فرهنگی، هسته اصلی زندگی اجتماعی را به وجود می‌آورند.
پایداری و پویایی حرکت‌های فرهنگی-دینی در سایه تقویت و گسترش نظام ارزشی امکان پذیر است که پای‌بندی به آن، بزرگترین عامل شکلگیری شخصیت مذهبی است. مساجدی می‌کوشند در حفظ و تقویت نظام ارزشی نقش مهمی ایفا کنند که برپایی مجالس مذهبی همچون سخنرانی‌های دینی، بیان ارزشها و ضد ارزشها، پاسخ به شبهه های دینی و اعتقادی و ایجاد نظام تربیتی دینی و تقویت هویتی دینی از جمله این کشش‌هاست. اما عواملی مانند؛ ضعیف شدن خداباوری، گسترش فساد، تجمل‌گرایی و دنیازدگی در قالب مال‌اندوزی می تواند منجربه سقوط نظام ارزشی شوند که با بررسی درست می توان به حل آن پرداخت.
شبکه آموزش سیما
از آنجا که جوانان مشتاق شرکت‌در‌فعالیت‌های‌گروهی‌و‌دسته‌جمعی هستند، باید این امکان در مساجد فراهم شود. انجام امور و کارهای عمرانی و فرهنگی، پیگیری برنامۀ اعتکاف و فعالیت‌های مربوط به آن، مشاوره با جوانان‌در تصمیگیری‌ها، ومحول کردن امور اداری مربوط به مساجد از جمله کارهایی است که می‌توان از نیروهای جوان در آنها سود جست.
10-مسجد وترویج روحیه فرهنگ ایثار وشهادت:
یکی از تأثیرات مهم مساجد در دوران دفاع مقدس، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بود. عمدتاً تشییع پیکرهای پاک شهدا از مساجد محله‌ها شروع می‌شد و آحاد مردم با حضور بستگان و نزدیکان شهدا در مساجد، محفلی‌روحانی‌و معنوی برپا می‌کردند و با توسل به‌ائمه معصوم (علیه السلام) و ارواح شهدا، برای پیروزی رزمندگان و رسوایی دشمنان اسلام، خالصانه دعا می‌کردند.
همچنین برگزاری مراسم شهدا و دعوت از سخنرانان و صاحب‌نظران، از فعالیت‌های مهم روحانی و بسیج مساجد بود. تشریح فرهنگ ایثار و شهادت و معرفی ویژگی‌های اخلاقی و اجتماعی شهدا، تأثیر بسزایی در روحیه مردم به‌ویژه جوانان داشت.
بسیاری از ابعاد شخصیتی‌و‌اخلاقی رزمندگان، پس از شهادت آنان برای مردم بازگو می‌شد و حتی نزدیکان رزمندگان بعد از شهادت عزیرانشان متوجه می‌شدند که چه افراد بزرگواری برای شهادت گلچین شده‌اند، و خداوند خریدار جان عاشقانی است که جز به وصال او نمی‌اندیشند و در آتش فراق او می‌سوزند.
به قول حافظ:
ای گل تو دوش داغ صبوحی چشیده‌ای مـــا آن شـقـایـقیــم کـه با داغ زاده‌ایـم
( پیامدهای دفاع مقدس نوشته اسماعیل منصوری لاریجانی)
11-مسجد، مبارزه با جنگ نرم و تهاجم فرهنگی دشمن :
جنگ نرم عبارت است از «استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و ابزار مربوط به آن به منظور تأثیرگذاری بر عقاید، فرهنگ، سیاست، احساسات، تمایلات، رفتار و مختصات فکری دشمن با توسل به شیوه‌هایی‌که‌موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی‌می‌شود»(نقش رسانه ها در جنگ نرم نوشته محمد حسین فیروزی). با تقویت ارزشها ومبانی اعتقادی از سوی‌مساجد می‌توانیم در راستای‌کسب معرفت دینی‌و بالا بردن بصیرت سیاسی مردم گام برداریم وتوطئه‌های دشمنان را که با استفاده ازروشهای نوین فرهنگی سعی درکمرنگ‌کردن اعتقادات مردم دارند نقش برآب‌کنیم.
تهاجم فرهنگی، یکی ازروشهای تسلط بیگانگان است‌که آن را اثرگذارترین شیوه می‌دانند که باید با شناخت فرهنگ بیگانه به طور صحیح با آن مبارزه کرد. روحانیون و روشنفکران دینی در مساجد، ضمن بیان خطرات تهاجم فرهنگی، گرایش‌های مذهبی را تقویت کرده و از تعالیم و مفاهیم دینی دفاع می‌کنند. به بیان دیگر مسجد با بیان فرهنگ‌و‌آموزه های اسلام در برابر تهاجم فرهنگی غرب می‌ایستد. رونق و تقویت مسجدها، عامل مهمی در حفظ و تقویت کیان فرهنگی است(شبکه آموزش سیما).
12-بحث، نتیجه گیری وپیشنهادات:
مساجد‌سنگر‌هستند ومکانی معنوی با کارکردهای متنوع فرهنگی، اعتقادی، علمی وآموزشی که در طول تاریخ نظام حیات بخش اسلامی جایگاه برجسته ای برای توفیقات حکومت اسلامی وکلاس انسان شناسی، خداشناسی وخودسازی محسوب می‌شدند .
مساجد، بهترین کانون دینی و فرهنگی برای نشر ارزشها و اهداف والای آنان و پیوند دهنده نسل ها وانتقال مفاهیم ارزشی به نسل جدید هستند، پایگاه‌های بسیج مساجد، کانون های فرهنگی وهنری، هیأت‌های امنای مساجد، افراد مسن وبا تجربه ونماز گزار مساجد و روحانیت ومراکز فرهنگی وامام جماعت مساجد می‌توانند بیشترین نقش را در ارائه مفاهیم ارزشی وفرهنگسازی به نسل جدید داشته باشند.
از مهم‌ترین راهکارها برای فرهنگسازی ونهادینه‌کردن ارزشها در جامعه ونقش راهکارهایترویجارزش‌ها در جامعه با محوریت مساجد دراین راستا‌می‌توانیم به موارد ذیل اشاره کنیم:
1- با توجه به جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی-سیاسی، فرهنگی، آموزشی و... شایسته است مسئولان فرهنگی جامعه مانند‌سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، حوزه های علمیه، آموزش‌وپرورش و وزارت علوم اهتمام جدی در خصوص تبلیغ مبانی دینی، اعتقادی وفرهنگسازی وتوسعه مساجد مبذول دارند.
2-با عنایت به اهمیت امام جماعت وروحانی مسجد‌در‌تقویت فرهنگسازی وجذب نوجوانان وجوانان به این مکان مقدس، باید نسبت به انتخاب ومعرفی افراد با نفوذ در مساجد وارائه آموزش های لازم به منظور مخاطب شناسی وجذب مخاطبان جوان در مساجد از سوی مراکز متولی اقدام ونظارت لازم انجام شود.
3-هیأت امنا، پایگاه‌های بسیج وکانون‌های فرهنگی مساجد مهم‌ترین نقش را در فرهنگسازی وارائه آموزش‌های اعتقادی ودینی وارزش‌های اسلامی‌به‌صورت نظری وعملی برعهده دارند لذا شایسته است افراد خوش برخورد، با جاذبه ومعتقد به مبانی ارزشی در رأس‌این امور قرار گیرند تا سبب جذب نیروهای جوان وانتقال ارزش ها به این نسل باشند.
4-کتابخانه های مساجد باید به عنوان مراکز فرهنگی وآموزشی تقویت شوند وفضای مناسبی برای بهره مندی نوجوانان وجوانان از امکانات موجود در آن فراهم شود.
5-با اذعان به اینکه مساجد سنگرهای انقلاب اسلامی بوده وهستند و از مراکز مهم تقویت نظام جمهوری اسلامی محسوب می‌شوند و همان‌طور که معمار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) فرموده‌اند: " این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد، این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند، این طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می‌خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است"، لذا متولیان فرهنگی جامعه باید در رفع نیازهای مساجد بکوشند.
6- مساجد همواره به‌عنوان محور وحدت‌آحادجامعه مطرح هستند. مساجد درجایگاه برقراری وحدت و اخوت و معنویت، نیروهای مبارز و مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق می‌کوشددرجهت بیداری و آگاهی بخشی به توده‌های بسیج و گروه‌های مختلف مردمی، رسالت خود را محقق سازد.
در این شرایط دشمنان داخلی و خارجی می‌کوشند مساجد را خلوت کنند و مردم به خصوص جوانان را از آن جدا نمایند. بنابراین ضرورت مسائل ایمنی، امنیتی وحفاظتی در‌کنار حضور با معنویت مردم احساس می‌شود و باید مورد توجه مسئولان امر قرار‌گیرد.
7-با توجه به اینکه توطئه‌های دشمنان انقلاب اسلامی در خصوص نابودی ارزش‌های به دست‌آمده با شکست مواجه شد و استکبار جهانی در‌رویارویی با جوانان ومردم انقلابی‌کشورمان ناکام ماند لذا آنان می‌کوشند ازطریق جنگ نرم وروش های نوین مبارزه ارزش‌های حیاتی ملت مارا تحت تأثیر تبلیغات‌خویش‌قرار دهند، برای رویارویی با این توطئه‌ها و خنثی‌سازی تبلیغات دشمنان لازم است از طریق مراکز فرهنگی مساجد وکانون‌ها وبا نظارت روحانیت آگاه، آموزش‌های لازم در این زمینه به مردم وبه ویژه جوانا‌ن‌که هدف اصلی دشمنان هستند داده شود.
8-با عنایت به‌گستردگی‌کارکردهای مساجد در‌طول‌تاریخ ودر‌عصر‌حاضر، اهمیت کارکرد سیاسی مساجد در زمینه حفظ نظام‌مقدس‌جمهوری‌اسلامی‌باید مورد توجه دست اندرکاران امور مساجد قرار‌گیرد.
9-یکی دیگر از مباحث مهم مساجد، امور اقتصادی ونیا‌زهای فرهنگی آن است. اگر چه مردم مؤمن وانقلابی ما در بسیاری از موارد خود نیازهای مساجد را برطرف می‌کنند وهزینه‌های جاری رامی‌پردازند، اما به نظر می‌رسد فراهم نمودن راهکارهایی در جهت تخصیص بودجه‌هایی در این زمینه به ویژه فرهنگی واز طریق سازمان‌ها ومتولیان امور، بخشی از مشکلات را مرتفع سازد.
منابع
1- قرآن کریم
2-اصول کافی، جلد 1،ص41
3-انصاری‌راد، علی اکبر (1387) راهکارهای جذب جوانان به مساجد،معاونت فرهنگی،اداره کل تبلیغات اسلامی استان هرمزگان
4-جاسبی، عبد ال... (1371)، مجله اقتصاد و مدیریت شماره 13، ص9
5- ریاضی، عبدالمجید وهمکاران(1386) نظام جامع فناوری اطلاعات کشور(سند راهبردی)،طرح تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات کشور، معاونت فناوری ارتباطات
6- ساسان، جعفر (1388) نقش مساجد در انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
7-شبکه آموزش سیمای جمهوری اسلامی ایران، email:amouzeshtv@irib.ir
8-غفاری‌داریوش(1387)روزنامه همشهری‌ضرورت توجه به محوریت مساجد
9- فراهتی، عباسعلی (1373)، مسجد در قرآن و حدیث، مجله مسجد، شماره هفدهم،ص 3029
10-فیروزی، محمد حسین (1388) نقش رسانه‌ها در جنگ نرم، net.hamandishi.www//:http
11 –کهندل، زهره (1388)،گزارشی ازبررسی راهکارهای جذب جوانان به مساجد،روزنامه قدس
12-ملک الشعرا بهار ( بی تا ) « تاریخ سیستان»، ترجمه محمدرضایی، ص89
13- محرمی، غلامحسین (1379)نقش مسجد در جامعه اسلامی، چاپ اول، انتشارات یمین
14- منصوری لاریجانی، اسماعیل(1386) پیامدها و دستاوردهای سیاسی، فرهنگی اقتصادی دفاع مقدس
15- میر نژاد، مریم ( بی تا ) مدرسه علمیه نرجس(س). روابط عمومی اداره کل تبلیغات اسلامی استان فارس
16-نشریه معارف اسلامی (1389)،راه‌های جذب جوانان به مسجد، سال بیست ونهم، شماره79
17-http://www.bashgah.net/pages