چکیده:

در این مقاله به بحث در مورد موانع حضور جوانان در مسجد پرداخته شده که علت آن به شرح ذیل است:

بحران هویت دینى، تهاجم فرهنگى، روحیات و خواسته هاى جوان و فضاى مسجد، ناهنجارى ها، دین گریزى و در پایان به راههاى جذب جوانان به مسجد اشاره شده که آن نیز به امام جماعت، خانواده و دوستان، امکانات و فعالیت هاى مسجد، کلاس هاى آموزشى، بهادادن به جوانان، تبلیغات، شکل ظاهرى مسجد، بیان مباحث مورد نیاز جوانان، پیش نیازها، تشویق، تقویت پایگاه هاى بسیج بستگى دارد.

 

مقدمه

انسان در طول دوره زندگانى خود مراحل گوناگونى را با شرایط ویژه و خاص مى گذراند که هر کدام به نحوى در مراحل بعد مؤثر است. در این بین، جوانى از مهمترین دوران زندگى است که در سلامت یا خسارت دوران میانى و نهایى زندگى بشر تأثیر گسترده و عمیقى دارد. چرا که در این دوران، پایه ها و اصول شخصیت انسان شکل مى گیرد.

با این بیان اهمیت و حساسیت دیندارى در دوره جوانى مشخص مى شود به خصوص که در این دوران حساس، طوفان غرائز سرکش، زمینه انحراف جوان و غفلت او از یاد خدا را فراهم مى کند. تهاجم فرهنگى نیز که به طور جدى جوانان را مدنظر دارد با تهییج غرائز، شرایطى را مهیّا مى کند که تصمیم گیرى جهت حرکت در مسیر خیر و صلاح براى جوانان مشکل مى شود، به عبارت دیگر برخى موانع در دیندارى علاوه براین، نقش جوان در آینده سازى یک ملت و حرکت کشور به سمت پیشرفت و توسعه بر اهمیت مشارکت جوانان در مسجد مى افزاید.

افزون بر موانع و علل عمومى حضور، با توجّه به ویژگى هاى خاص شخصیتى جوان و حساسیت و تأثیر رفتار جوانان در آینده انقلاب در این نوشته، موانع حضور جوانان در مسجد و علل آن بررسى مى شود.

 

موانع حضور جوانان در مسجد

مهمترین موانع حضور جوانان در مسجد به شرح ذیل است:

1 ـ بحران هویت دینى

بحران هویت از سال هاى نوجوانى آغاز مى شود و بخشى از سال هاى اولیه جوانى را نیز در بر مى گیرد. هویتى که نوجوان درصدد است تا به طور روشن با آن مواجه شود این است که او کیست؟ نقشى که باید در جامعه ایفا کند، چیست؟ آیا او على رغم نژاد، مذهب یا زمینه هاى ملّى که او را از نظر مردم، کم ارزش جلوه مى دهد، احساس اعتماد به نفس دارد؟^[1]

بحران هویت واژه اى است که براى توصیف عدم توانایى نوجوان در قبول نقشى که جامعه از او انتظار دارد، به کار مى رود^[2] و به سبب مشغولیت بى هدف، هیجانات جانشین ناپذیر و ایجاد شخصیت منفعل در جوان مى شود.^[3]

با توجّه به گستردگى مفهوم هویت، هر فرد هویت هاى گوناگونى دارد که هویت دینى یکى از آنهاست. هر انسانى به هویت دینى نیاز دارد، چون گرایش به پرستش از نیازهاى فطرى اوست! به این معنا که فرد، مستقّل از هر گونه یادگیرى، در درونش تمایل به عبادت و بندگى خدا را احساس مى کند.  تجلّى چنین احساس و تمایلى، در اعمال و رفتار دینى، آشکار مى شود.^[4]

هویت دینى، رابطه بین آدمى و دین را تبیین مى کند. تدوین آن هویت، احساس تعهّد و مسؤولیت در قبال ارزش ها و باورهاى آن مکتب را در پى دارد. برخى صاحب نظران، تعهّد را به عنوان سنگِ بناى هویت دینى، تلقّى نموده اند.^[5]

با توجّه به آن چه هویت دینى به نسل جوان مى دهد^[6]، اختلال و آشفتگى هویت دینى، سببِ ضعف دیندارى در بین جوانان مى گردد، زیرا تعهد و مسؤولیت پذیرى فرد را در قبال گزاره هاى دینى کاهش مى دهد و بدین ترتیب، ضمانت اجرایى احکام دینى کاهش مى یابد.

اختلال در هویت دینى سبب مى شود، فرد نه بتواند ارزش هاى دینى گذشته خود را ارزیابى نماید و نه صاحب ارزش هایى مى شود که به کمک آنها بتواند آزادانه براى آینده، طرح ریزى کند.^[7]

از دیدگاه جوان، پس از در هم ریختگى نظام ارزشى دینى، امر مثبت و خوبى در دین وجود ندارد، تا انگیزه اى براى انجام آن داشته باشد، لذا دچار بى تفاوتى و بى مسؤولیتى مى گردد. بلکه تخریب نظام ارزشى دینى، سبب مى شود، بسیارى از افراد که دچار بحران هویت دینى مى شوند، به دنبال هویت منفى بگردند و هویتى برخلاف آن چه اولیاى دین در نظر گرفته اند برگزینند.

بسیارى از رفتارهاى ضد اجتماعى و ناسازگارى نوجوانان را مى توان از این منظر تبیین نمود. مسئولیت گریزى، دلزدگى و بى تفاوتى هر کدام از آثار فقدان هویت هستند^[8] که در عرصه دینى در قالب بى توجهى به اوامر و نواهى الهى، بى علاقگى نسبت به شعایر، گزاره ها، اماکن، مراسم و نمادهاى دینى بروز مى کند.

با بیان این مطالب، مشخّص شد که بحران هویت دینى، سبب تضعیف باورهاى دینى، اختلال نظام ارزشى مذهبى و عدم تقیّد به احکام دینى مى شود.

مسجد از مهمترین نمادها، شعایر و گزاره هاى دینى است که بحران هویت دینى جوان در مورد آن سبب پایین آمدن اعتقاد و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران مى گردد.

2 ـ تهاجم فرهنگى

فرهنگ ملّى ایران با علقه هاى مذهبى به گونه اى ممزوج شده است که مذهب، جزء جدایى ناپذیر هویت مردم ایران شده است. دشمنان انقلاب و اسلام جهت دست یابى به اهداف خود به فرهنگ و هویت ما تهاجمى همه جانبه را برنامه ریزى و پشتیبانى کرده اند.

از آنجا که جوانان، مهمترین قشر اثرگذار در شکوفایى آینده نظام هستند، در تهاجم فرهنگى آنان بیشتر از سایر اقشار مردم، مورد تهاجم قرار گرفته اند. دشمن در این مسیر سعى دارد جوانان را از فرهنگ غنى و کهن خود بیگانه سازد و ارزش هاى دینى را نزد آنها واژگونه جلوه دهد.

در تهاجم فرهنگى، پایگاه هاى دینى مثل مساجد با شدت زیاد ولى به صورت غیرمحسوس، مورد حمله قرار گرفته است. دشمن سعى مى کند فرهنگ سست و ضدارزشى غرب را در بین جوانان گسترش دهد و آنها را نسبت به مفاهیم و احکام دینى ضعیف و بى عقیده کند.

تربیت دست آموزها، فسادِ اخلاقى، تولید جانشین هایى براى امور عبادى مثل نوار و سى دى هاى مبتذل و برنامه هاى ماهواره اى، که با روحیات و غرایز جوان نیز تناسب دارد، ترویج الگوهاى غربى، تضعیف باورهاى دینى، تخریب و ترور شخصیت هاى خودى، دور کردن مردم از هویت ملى ـ اسلامى و ترویج فرقه هاىساختگى، از شیوه هاى به کار گرفته شده دشمن است.

از سوى دیگر توجّه به این نکته نیز ضرورى است که مسجد پایگاهى فرهنگى است که در راه مبارزه با تهاجم فرهنگى بسیار مؤثر است. لذا در صورتى که در این جدال نابرابر فرهنگى، «مسجد» جوانان را جذب کند، قدم بزرگى در راه مبارزه با تهاجم فرهنگى برداشته شده است.

3 ـ ناهمگونى روحیات و خواسته هاى جوان با فضاى مسجد

جوانان، روحیات و خواسته هایى دارند که از روحیات و ویژگى هاى جوانى آنها نشأت مى گیرد و فضاى مسجد با برخى از آنها همگون و هماهنگ نیست.

جوانان روحیه اى پر شور و نشاط دارند؛ آنان از نظر جسمى، قوى، پر تحرّک اهل جنب و جوش و تلاطم مى باشند، ولى مسجد، فضاى آرام و سکون است که عبادت و نیایش بدون تحرک جسمى شدید و زیاد، به آرامى در گوشه اى از مسجد انجام مى شود، به همین دلیل جوانان در برخى مراسمهاى دینى که شور و هیجان بیشترى دارد، حضور چشم گیرترى دارند. مثلاً مراسم سینه زنى، زنجیرزنى و دسته جات عزادارى که از این ویژگى برخوردارند، جوانان در آن حضور بیشترى دارند.

جوان خواستار تعّلق به گروه بى غمى، اِبراز خود، جلب توجّه و... است که در مسجد، زمینه مساعدى براى آنها فراهم نمى شود. علاوه بر شور، نشاط و هیجان، هجوم، تهوّر، افراط گرى، احراز تفوّق، مقاومت، حاکمیت، تضاد و تعارض با سالمندان از ویژگى هاى جوان است که با فضاى مسجد چندان تناسبى ندارد.^[9]

البته این به معناى تعارض و اختلاف ذاتى مسجد، با تمام روحیات و خواسته هاى جوان نیست؛ بلکه مى توان فضاى پر شور و نشاطى را در مسجد ایجاد کرد که با روحیات جوان سازگار باشد و بسیارى از روحیات جوان با فضاى مسجد تطابق کامل پیدا کند.

 

4 ـ ناهنجارى و ناسازگارى با اطراف

جوانان روحیات و دنیاى عجیبى دارند که حاصل اجتماع قدرت جسمى و احساسى است که به سمت عقلانى شدن پیش مى رود. به همین دلیل جوانها معمولاً با محیط اطراف و بزرگترها مشکلات رفتارى، عقیده اى و سلیقه اى دارند. این اختلافات گاهى سطحى و زودگذر است که در شخصیت و رفتار جوانان تأثیر زیادى ندارد، ولى گاهى این اختلافات به ناهنجارى و ناسازگارى جوانان منجر مى شود^[10] و به این ترتیب امنیت روحى و روانى لازم جهت دیندارى آنان از بین مى رود و در این میان مسجد نیز به عنوان یکى از مهمترین گزاره هاى دینى در نظام رفتارى جوان، جایگاه چندانى کسب نخواهد کرد.

 

5 ـ دین گریزى

دین گریزى، گروهى از جوانان به ویژه طیفى که زاده و پرورش یافته دوران انقلاب هستند، از مسایل مهّم اجتماعى و فرهنگى کشور است. این گریز فقط به علّت تهاجم فرهنگى یا هوا و هوس جوانان نیست؛ بلکه علت هاى گوناگونى دارد و تا زمانى که تمامى آنها به صورت واقع بینانه و عمیق بررسى نگردد، نسل آینده انقلاب با خطر جدى اضمحلال عقیدتى و ارزشى روبرو است.^[11]

در این بین نمادها، مفاهیم، اعمال و مناسک، مظاهر و اماکن دینى در معرض فراموشى و بى تفاوتى جوان قرار مى گیرند. مسجد به عنوان یکى از مهمترین گزاره هاى دینى در بحران دین گریزى جوانان به طور جدى در خطر است. پس مى توان به راحتى نتیجه گرفت که دین گریزى جوانان عامل فراگیر و عمیقى بر سر راه مشارکت آنان در مسجد است.

براى برطرف شدن این مشکل مى بایست، گروه ها و سازمان هاى مختلف اجتماعى، فرهنگى، اقتصادى و سیاسى، طرحى اصولى و همه جانبه را برنامه ریزى نموده تا مهمترین قشر اثر گذار جامعه در آینده انقلاب، دیندار بمانند، در این صورت یکى از مهمترین و عمومى ترین مانع حضور جوانان در مسجد، برطرف خواهد شد.

 

طرق و شیوه هاى جذب جوانان به مسجد

جذب جوانان به مسجد از طرق، شیوه و راه هاى ذیل میسّر است:

1 ـ امام جماعت

امام جماعت، مهمترین عضو مدیریتى مسجد است که مى تواند با برنامه ریزى و عملکرد صحیح و دقیق، زمینه مناسبى را جهت تحقق سایر عوامل حضور مردم در مسجد فراهم کند.

در مورد حضور جوانان در مسجد نیز امام جماعت بسیار مؤثر است. شخصیت امام جماعت و نحوه برخورد او با جوانان در ایجاد و چگونگى نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است.

امام جماعت براى جلب جوانان این نکات را باید رعایت کند:

1 / 1 ـ برخورد گرم و صمیمانه با جوانان

امام جماعت باید با جوانان برخوردى محبت آمیز و دوستانه داشته باشد. برخوردهاى عاطفى در ایجاد ارتباط با جوانان و آگاهى از نظریات آنها بسیار مؤثر است؛ این گونه ارتباط، زمینه مساعدى را جهت جلب و تأثیر بر جوانان به وجود مى آورد.

امام جماعت مى بایست هم با جوانان داخل مسجد به گرمى برخورد کند تا حضور آنها در مسجد تداوم یابد و هم با جوانان بیرون از مسجد، تا زمینه حضور آنان در مسجد فراهم شود.

برخورد مناسب امام جماعت با جوانان دو مؤلّفه دارد که عبارتند از:

الف) احترام

امام جماعت مى بایست به رفتار، ارزشها، گفتار و نظریات جوانان احترام بگذارد. این کار در جلب جوانان بسیار مؤثر است. وقتى جوان احساس کند طرف مقابل درصدد این نیست که نظریات خودش را به او تحمیل کند و به نظریات او احترام مى گذارد، احساس شخصیت مى کند و از این که با چنین فردى آشنا شده، خوشحال مى گردد. البته احترام امام جماعت به جوانان به معناى پذیرفتن تام و تمام نظریات آنها بدون دلیل نیست، بلکه به معناى شنیدن و تحمل کردن آنها و تعیین راهى حساب شده و مدبرانه جهت هدایت آنهاست.

بهتر است به جوانان در حد امکان فرصت داده شود تا خود را بروز دهند و نظریات و افکارشان را مطرح نمایند، آنگاه به اصلاح آنها پرداخته شود.

ب) ایجاد ارتباط عاطفى

روابط و احترام هاى امام جماعت و جوانان نباید در چارچوبى خشک و رسمىباقى بماند؛ بلکه مى بایست به برقرارى روابط عاطفى منجر شود، یعنى جوان،امام جماعت را به عنوان یکى از دوستان خود بپذیرد.

امام جماعت براى این که سطح روابط خود با جوانان را به این حد برساند، بایدبه نکات متعددى توجّه داشته باشد و در امور گوناگونى، همراه جوانان باشد؛ در مشکلات به آنها کمک کند؛ موفقیت هایشان را به آنها تبریک بگوید؛ از غم ها و ناراحتى هاى آنها ابراز تأسف و اندوه کند، هدایاى کوچکى مثل عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگارى به آنها تقدیم کند؛ در صورت امکان، کمى در مسایل خصوصى آنها وارد شود، مثلا روز تولّدشان، به آنها تبریک بگوید و سایر اقداماتى از این قبیل که با توجّه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالى محل در برقرارى و تداوم ارتباطى دوستانه و محبت آمیز مؤثر است.

بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضورى محدود نگردد و ارتباط کتبى بین جوانان و امام جماعت نیز بسیار مفید است. در این صورت جوانان از این که امام جماعت به آنها احترام گذاشته و به طور خصوصى، مطلبى را براى آنها بیان کرده، احساس شخصیت کرده و به امام جماعت نزدیک شده و مطالبى را که حضورى نمى توانند، بیان کنند، به صورت کتبى با امام جماعت در میان مى گذارند.

2 / 1 ـ حضور در جمع جوانان

همه جوانان در مسجد حاضر نمى شوند و امام جماعت نیز نمى تواند در برخوردهاى گذارى در بیرون از مسجد با همه جوانهاى محل، ارتباط برقرار کند؛ به همین دلیل براى برقرارى ارتباط کامل با جوانان، مى بایست در مکان هایى که جوانان در آن اجتماع دارند، حاضر گردد.

مدارس و دبیرستان ها، کتابخانه ها، میادین ورزشى، کافى نت و پارک ها، مکان هایى هستند که معمولاً جوان ها در آن حضور دارند. برخورد با جوانان و برقرارى ارتباط با آنها در هر کدام از این مکان ها، ظرافت و حساسیت مخصوص به خود دارد و شیوه مناسب با آن را مى طلبد.

این اقدام امام جماعت، سبب جلب توجّه جوانان شده و زمینه مناسبى را براى حضور جوانان در مسجد فراهم مى کند.

3 / 1 ـ برقرارى جلسات ویژه جوانان

جوانان نیازهاى مخصوص به خود دارند؛ روحیات و علایق آنها با بزرگسالان متفاوت است.امام جماعت مى بایست بعد از مخاطب شناسى دقیق و آگاهى از نیازها و سلایق جوانان، جلساتى را ویژه آنها تشکیل دهد و مفاهیمى از دین اسلام را برایشان بیان کند که با سلایق، روحیات و نیازهاى آنان متناسب باشد.

موارد زیر موضوعات مناسبى براى گفتگو با جوانان است:

«ازدواج در اسلام»، «عشق مجازى یا حقیقى؟»، «زیبایى»، «نیایش»، «روابط دختر و پسر»، «آثار نماز در زندگى زوج هاى جوان»، «اخلاق جنسى»، «آثار نماز»، «انحراف جنسى»، «چشم چرانى»، «مسایل روان شناسانه جوانان مثل اعتماد به نفس و امید».

البته بهتر است براى ارایه هر موضوع به نکات روان شناسى جوانى، روحیات جوانان و اصول جذابیت و اثر گذارى توجّه شود؛ مثلاً در هر موضوع عنوانِ زیبا و جذّابى انتخاب شود تا توجّه جوانان را بیشتر جلب کند مثلاً صحبت در موضوع روابط دختر و پسر با عناوینى همچون «دخترى با کفشهاى کتانى» و صحبت در موضوع آثار نماز در زندگى زوج هاى جوان با عنوان «مرد و زن معراجى» انجام شود.

جلسه نباید حالت سخنرانى و خطاب مستقیم داشته باشد؛ بلکه باید به صورت گفتمان برگزار گردد تا جوانان بتوانند نظر و سؤال هاى خود را بیان کنند. مطالب در قالب مناظره، داستان، خاطره و پرسش و پاسخ بهتر قابل ارایه است. بهتر است قالب هاى گوناگونى انتخاب شود تا جلسات متنوع و جذاب گردد.

4 / 1 ـ شناخت نیاز و روحیات جوانان

امام جماعت باید قبل از این که در مورد جلب جوانان به مسجد اقدام نماید، به طور کامل از نیازها، روحیات، ارزش ها، خواسته ها، سلایق، علایق، توانمندى ها، آسیب هایى که جوان را تهدید مى کند و راه هاى مقابله با آن مطلع شود. در این صورت مى تواند فعالیت ها و برخوردهاى خود را با جوانان به شکلى تنظیم کند که علاوه بر رفع نیازهاى جوانان، آنها را به مسجد جلب کند. در غیر این صورت، امید زیادى براى موفقیت امام جماعت در جلب جوانان به مسجد وجود ندارد.

شناخت موانع برقرارى ارتباط عمیق و پایدار بین جوانان و امام جماعت، یکى از مهمترین اقداماتى است که امام جماعت باید انجام دهد، چون آگاهى از این موانع، در اتخاذ راهکارى صحیح و حساب شده براى رفع موانع لازم است.

امام جماعت باید از این روحیات و موانع به طور کامل اطلاع داشته باشد و با توجّه به تفاوتهاى فردى و فرهنگى، شیوه و برخورد مناسبى را برگزیند.

برخى از این موانع عبارتند از:

• اختلاف بین جوانان و بزرگترها

معمولاً نظام ارزشى و رفتارى و طرز تفکر بزرگترها با جوانها بسیار متفاوت است لذا روحیات و خواسته هاى جوانان با توقعات پدر و مادر و بزرگسالان تطابق ندارد و طرفین نمى توانند توقعات یکدیگر را برطرف کنند. این مسأله سبب ایجاد گسست ارتباطى بین جوانان و بزرگترها شده، مانع از برقرارى ارتباط همه جانبه و پایدار بین آنها مى گردد. به همین جهت جوانان در بین خودشان، روابط دوستانه گسترده اى تشکیل مى دهند و این روابط دوستانه، قوى تر و مؤثرتر است.

امام جماعت، علاوه بر موقعیت اجتماعى و صنفى خود که او را جزء بزرگسالان قرار مى دهد، اگر از نظر سنى نیز جوان نباشد، با مانع جدى در برقرارى ارتباط عمیق و همه جانبه با جوانان روبرو خواهد بود.

براى رفع این مانع (اختلاف بین جوانان وبزرگترها) برخورد شاد و پر شور و نشاط، با جوانان که از چارچوب خشک و رسمى خارج است، توصیه مى شود. زیرا در جوانى سن مهم نیست، بلکه روحیه مهم است.

• آزادى خواهى جوان و محدودیت آفرینى دین

جوانى دوره استقلال فکرى و عملى است و جوان در محدوده مقرراتى خودش عمل مى کند.^[12] معمولاً جوانان از اِعمال قدرت و نظارت خارجى چندان خوشحال نیستند و مایلند آزاد و راحت باشند. در مقابل جوانان، دین را عاملى براى محدودیت وسلب آزادى خود مى بینند که روحانى و امام جماعت، مبلّغ، مجرى و طرفدار آن است؛ لذا جوانان با امام جماعت به راحتى ارتباط برقرار نمى کنند.

برطرف کردن این بینش که نوعى احساس درونى است، ضرورى مى باشد و به برخى زمینه هاى شناختى و زمان طولانى نیاز دارد.

براى رفع این مانع (محدودگرى دین و آزادى خواهى جوان) توجّه به این نکته لازم است که محدودیت، احساس درونى است و حاکى از بى میلى و بى انگیزگى است. بسیارى از دینداران بدون این که احساس محدودیت کنند، به دستورات دینى عمل مى کنند. مى بایست مفاهیم و تعالیم دینى را به شکلى براى جوانان بیان کرد که با ارایه الگوهاى مناسب و با افزایش شناخت، آگاهى و معرفت، از روى میل و رغبت، به تعالیم دین عمل کنند.

• دورنگرى روحانیون و نزدیک بینى جوانان

روحیات جوان و ساختار دین با یکدیگر تعارضى ندارند، بلکه گاه نحوه ارایه مفاهیم دینى و نوع مفاهیمى که از دین عرضه مى شود، سبب روى گردانى و حساسیت جوان مى گردد.

جوانان مایلند اثر دین را به طور ملموس در صحنه زندگى ببینند و مى خواهند از آینده اى نزدیک به زمان حال مطلع شوند، ولى در مقابل برخى روحانیون، مفاهیمى از دین را براى جوانان بیان مى کنند که با توجّه به روحیات و خواسته هاى جوان براى آنها ملموس نیست. آنها چشم انداز دورى از دین و دیندارى را براى جوانان بیان مى کنند، ولى باید توجّه داشت، جوانان با پذیرش مطالب تعبّدى، میانه خوبى ندارند و گزاره هایى از دین را مى پذیرند که توجیه عقلانى قابل قبول داشته باشد.

براى رفع مانع سوم، امام جماعت باید موضوعاتى را براى صحبت و سخنرانى براى جوانان انتخاب کند که جوانان در زندگى بیشتر با آن روبرو هستند.

5 / 1 ـ شرکت دادن جوانان در مدیریت مسجد

امام جماعت یکى از مهمترین عناصر مدیریتى مسجد است که از نفوذ و تأثیر قابل توجهى برخوردار است و مى تواند فعالیت هاى مسجد را در جهت خاصى هدایت نماید.

امام جماعت باید با دوراندیشى و بدون ایجاد حساسیت، در مدیریت و جهت دهى به فعالیت هاى مسجد، به موقعیت و اهمیت جوانان توجّه داشته باشد؛ به طورى که جوانان، امام جماعت را نماینده مورد اعتماد تام الاختیار خود بدانند.

 در پایان ذکر این نکته بسیار لازم و ضرورى است که تلاش و فعالیت امام جماعت براى جلب جوانان به این معنا نیست که امام جماعت از سایر قشرهاى نمازگزار غافل شود و فقط با جوانان ارتباط برقرار کند. به طورى که بزرگسالان و پیران فکر کنند، امام جماعت براى آنها احترام قایل نیست، بلکه در هر صورت باید تعادل را حفظ نمود.

2 ـ خانواده و دوستان

 خانواده و دوستان از مهمترین عوامل تشکیل شخصیت هستند که چگونگى آنها در آینده تربیتى، سیاسى، تحصیلى و دینى فرد مؤثر است. در صورتى که اعضاى خانواده به خصوص، پدر و مادر خود به مسجد نروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجّه نکنند یا این که فضاى خانه به طور کلى با تعالیم و مفاهیم دینى بیگانه و بى تفاوت باشد، نمى توان انتظار داشت، جوانان با مسجد میانه خوبى داشته باشند.

 در خارج از خانواده، دوستان بر ارزشها و بینشهاى جوان تأثیر زیادى دارند، از آنجایى که روابط دوستانه، بین جوانان قوى تر و مؤثرتر از سایر رده هاى سنى است، اهمیت گروه دوستان بیشتر مى شود.

 خانواده ها مى بایست به طور غیر مستقیم، بر دوستان و دوست یابى فرزندان خود نظارت کنند و ملاکهاى دوست خوب و اهمیت دوست و دوستى را براى جوانان بازگو کنند، تا فرزند جوانشان از طریق دوستانشان به بى راهه کشیده نشود.

 

3 ـ امکانات و فعالیت هاى مسجد

گستردگى فعالیت ها و امکانات مسجد از نقاط قوت آنهاست. روحیات و نیازهاى جوانان با فضاى سنتى مساجد که فقط مکانى براى برپایى نماز جماعت و مراسم هاى دینى است تفاوت دارد. با توجّه به ابزارها و شیوه هاى نوین فرهنگى، امروزه مساجد بدون امکانات و فعالیت هاى گوناگون و حساب شده، قادر به رقابت با سایر مراکز و ابزار به ظاهر فرهنگى نخواهند بود.

1 / 3 ـ امکانات

با توجّه به روحیات و فضاى فرهنگى جامعه، مسجد براى جلب جوانان مى بایست دو نوع امکانات داشته باشد: امکانات فرهنگى و امکانات ورزشى مثل توپ و دروازه فوتبال، میز تنیس، راکد بدمینتون، فوتبال دستى، توپ و تور. اگر از طرف مسجد در محل مکانى براى ورزش جوانان در نظر گرفته شود یا با برنامه ریزى و هماهنگى هیئت امنا، جوانان مسجد امکان استفاده از امکانات ورزشى در سطح شهر را با تخفیف ویژه داشته باشند، بسیار خوب است.

کانون فرهنگى، روزنامه ها و مجلات، کامپیوتر، کتابخانه، نوارخانه، بانک سى ـ دى و ویدئو کلوپ از امکانات فرهنگى مسجد است که با مدیریت صحیح مى تواند براى مسجد درآمدزا نیز باشد و به توسعه امکانات فرهنگى کمک کند.

2 / 3 ـ فعالیت ها:

جوانان روحیات گوناگونى دارند. برخى به ورزش، برخى به هنر و برخى به نویسندگى و... علاقمند هستند. مسجد براى جلب جوانان، باید فعالیت هاى متعددى انجام دهد، تا بتواند هر گروه از جوانان را با یک شیوه خاص جلب کند.

• برگزارى مسابقات

برگزارى مسابقات یکى از فعالیت هاى پر دامنه و کم هزینه مسجد است که در صورت مدیریت صحیح درآمدزا نیز خواهد بود. مثلاً در ماه مبارک رمضان بعد از نماز جماعت و سخنرانى، در شب، مسابقات ورزشى برگزار شود. این نوع مسابقات با روحیه بیشتر جوانان سازگار است.

برگزارى مسابقات خطاطى، نقاشى، نویسندگى، خاطره نویسى، عکاسى و طراحى در موضوعى متناسب با مناسبت هاى مذهبى در رده هاى سنى گوناگون مؤثر است.

برخى از این مسابقات را مى توان در سطح کل شهر و یا حتى کشور برگزار نمود. حضور امام جماعت در هنگام برگزارى مسابقات یا اعلام نتایج در ایجاد و گسترش ارتباط او با جوانان مؤثر است.

همچنین مسابقات حضورى به صورت پرسش و پاسخ در مسجد هنگام مراسم هایى که در مناسبت هاى مذهبى برگزار مى شود، همراه با اهداى جوایز قابل توجّه است.

• سفرهاى زیارتى و سیاحتى

جوانان روحیه پر شور و با نشاطى دارند که در راه هدایت آنها باید از این روحیه استفاده نمود. مسافرت، ابزار مناسبى در این راستاست. مسافرت علاوه بر این که سبب شادابى و طراوت روح و روان مى شود، ابزار فرهنگى و تبلیغاتى مناسبى است که اگر مسئولان اردو به آن توجّه کنند، بسیار مفید خواهد بود. البته در اردو و مسافرت هاى دسته جمعى جوانان از طرف مسجد که با حضور امام جماعت، برخى از اعضاى هیئت امنا و جوانان متعهد مسجدى و سایر جوانان برگزار مى شود، باید به نکات ذیل توجّه و دقت شود:

• مکان و محل اردو

مسؤولین اردو باید مکانى راانتخاب کنند که صرفا تفریحى یا صرفا زیارتى نباشد، بلکه باید به هر دو جنبه توجّه شود، مثلاً مشهد مقدس و مناطق جنگى جنوب، هم جنبه زیارتى دارد و هم جنبه سیاحتى.

• زمان اردو

زمان برگزارى اردو و مدّت آن نیز در جهت دهى به محتوا و بار معرفتى آن مؤثر است. مثلاً برگزارى اردو در روز عرفه در مناطق جنگى جنوب، جهت برگزارى دعاى عرفه مفید است، به طورى که اردو دو روز قبل از روز عرفه آغاز و یک روز بعد تمام شود، یعنى اردو صرفا مذهبى نباشد، بلکه تفریحى نیز باشد. همچنین اردویى جهت زیارت مسجد مقدس جمکران و برگزارى دعاى توسل در شبهاى چهارشنبه مؤثر است.

در صورت موافقت جوانان، مسافرت جهت دیدار با علما و عرفا نیز توصیه مى شود.

• نکات جانبى

گاهى ممکن است زمان و مکان اردو، همه اهداف مسئولین فرهنگى مسجد را برآورده نکند و یا این که به دلیل موقعیت خاص مسجد، نسبت به اماکن زیارتى و تفریحى، مشکلات اقتصادى، روحیات و انتظارات خاص جوانان، برگزارى اردو در زمان یا مکان مطلوب و ایده آل، ممکن نباشد. در این صورت توجّه به مسایل حاشیه اى و ضمنى اردو، گامى بلند در راستاى دست یابى به اهداف درازمدت و گران تربیت دینى است.

این مسایل بدون این که سبب حساسیت جوانان حاضر در اردو شود، به طور غیرمستقیم، بسیارى از مفاهیم دینى را به جوانان منتقل مى کند و فضاى کلى اردو را دینى مى نماید. مثلاً مسجد در تابستان بعد از اتمام امتحانات، اردوى چند روزه در مناطق سرسبز شمال یا یکى از مناطق خوش آب و هواى نزدیک به شهر برگزار کند. این اردو از نظر زمان و مکان مذهبى نیست، ولى مى توان فضاى آن را دینى نمود. در این راستا توجّه به نکات زیر لازم است:

1 ـ نام اردو بسیار مهم است و در جهت دهى کلى آن اثر مى گذارد. مثلا نام اردو «به رنگ سبز انتظار» یا «منتظران»، یا «سربازان جوان» و سایر مفاهیمى باشد که با فرهنگ مهدویت در ارتباط است.

2 ـ برگزارى مراسم دعا و پخش اذان، نماز جماعت، سخنرانى دینى و مسابقات کتبى و شفاهى با موضوعات احکام فقهى و مسایل عقیدتى بسیار مهم و مؤثر است.

3 ـ حضور امام جماعت در اردو و صحبتهاى موردى و شخصى با جوانان در آگاهى از نظرات و بحرانهاى جوانان مؤثر است. حضور سایر بزرگان مذهبى محل نیز مفید است.

4 ـ زمانى که جوانان در اتوبوس هستند، آواى مذهبى مثل نوار تواشیح، مداحى، مولودى خوانى، قرآن با صوت زیبا و مناجات نامه البته با رعات اعتدال پخش شود.

5 ـ از ابتداى اردو به طور داوطلب هر کس قرائت تعدادى صلوات و چند جزء از قرآن را به نیت هدیه به محضر آقا امام زمان «عج اللّه تعالى فرجه الشریف» برعهده بگیرد.

6 ـ جهت انجام کارهاى اردو، گروه هاى گوناگونى تشکیل شود و هر کدام یک نام دینى داشته باشد. مثلاً گروه صداقت، جوانمردى، سلام، احسان، ایمان، توحید، همچنین هر اتوبوس نامى با محتواى دینى داشته باشد. مثل نماز، امر به معروف و نهى از منکر، عفت و حرمت.

در یک کلام اردو به سمتى پیش رود که علاوه بر بار معنوى و روحانى، سببِ زدگى جوانان نشود و آنها خاطره خوبى از اردو داشته باشند.

• مجلّه محلى

جوانان، توانایى ها و استعدادهاى فراوانى دارند که استفاده بهینه و شکوفاسازى آن استعدادها در ایجاد اعتماد به نفس در جوانان و مبارزه با تهاجم فرهنگى بسیار مؤثر است.

یکى از این امور که در پر نمودن اوقات فراغت و رشد علمى و اجتماعى جوانان بسیار مؤثر است، راه اندازى مجلّه محلى در مسجد است. این کار هر چند در ابتدا با مشکلات و نوسانات جدى روبروست، ولى اولین دستآورد آن، تداوم کار را تقویت مى کند. این مجلّه با نویسندگى و همکارى همه اعضاى مسجد؛ اعم از نمازگزاران، هیئت امنا، امام جماعت و جوانان محل، در موضوعات اجتماعى و محلى تدوین و چاپ شده و در خانه هاى محل توزیع مى گردد. هر یک از افراد بویژه جوانان با توجّه به توانمندى و علاقه اش، قسمتى از کار را بر عهده مى گیرد البته بهتر است برخى مطالب توسط امام جماعت و هیئت امنا نوشته شود.

احکام فقهى، مسایل عقیدتى، تفسیر قرآن و روایات به صورت گذرا و جالب، شخصیت شناسى شخصیت هاى بزرگ دینى و ملّى، مطالب مورد نیاز و علاقه جوانان با عنوان هاى جالب و متنوّع مثل «پسرها نخوانند، دخترها بدانند»، مصاحبه با اعضاى محل در رده هاى سنى و اجتماعى مختلف، مى تواند برخى از موضوعات مجلّه محلّى مسجد باشد.

مهمترین مشکل این طرح، مسایل اقتصادى و تأمین هزینه آن است، ولى این مسأله قابل حل است؛ زیرا از یک سو مى توان کمکهاى نقدى قابل توجهى را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، امور مساجد و سازمان تبلیغات دریافت نمود و حتى مى توان براى چاپ و نشر مجله، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى مجوّز دریافت کرد و از سوى دیگر  چون هیچ یک از مؤلّفین، مبلغى را دریافت نمى کنند و با انگیزه این که در مجله خودشان مطلب مى نویسند و اهل محل آن را مى خوانند، پژوهش و نویسندگى مى کنند، هزینه ها به حداقل کاهش مى یابد. بعلاوه جهت طراحى و تایپ مجله نیز معمولاً پایگاه هاى بسیج به کامپیوتر مجهز هستند و با توجّه به گستردگى مهارت هاى کامپیوترى، به خصوص تایپ، مشکل چندانى وجود ندارد. گذشته از این که کامپیوترهاى شخصى نیز فراوان است.

به طور خلاصه همه اقدامات مجله مى بایست براساس روحیه مشارکت و تعاون به طور رایگان انجام شود، به این ترتیب باید از امکانات حداکثر استفاده را نمود و هر کس را به اندازه توانایى اش در این امر شرکت داد.

در صورتى که موارد فوق محقق نگردد، تهیّه مجله محلى مسجد با مشکلات جدى روبرو مى گردد.

4 ـ کلاس هاى آموزشى

یکى از مهمترین ابعاد مسجد، مسایل آموزشى آن است. هر چند غالب جوانان از درس و کلاس گریزان هستند، ولى برگزارى برخى کلاس هاى آموزشى مورد علاقه جوانان در جلب آنان مؤثر است.

کلاس هاى آموزشى ورزشى و هنرى علاوه بر این که به امکانات زیادى احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. این کلاس ها را مى توان در رشته هاى خیاطى، گلدوزى، گلسازى، هنرهاى دستى، خطاطى و نقاشى و طراحى، عکاسى، فیلمبردارى، و ورزش هاى رزمى براى خانمها و آقایان برگزار نمود. جهت افزایش سطح کمى و کیفى کلاسها، هیئت امنا مى بایست با بخش آموزش فنى و حرفه اى وزارت آموزش هماهنگى لازم را به عمل آورد.

برگزارى برخى کلاس هاى کمک درسى، آموزش زبان و کامپیوتر در مسجد و یا خارج مسجد ولى با برنامه ریزى و هماهنگى مسجد نیز ممکن است.

5 ـ بها دادن به جوانان

ستایش خواهى و جلب توجّه، دو نوع از خواسته هاى جوانان در عرصه ذهن و عاطفه است. لذا بها دادن به جوانان عامل مهمى در راستاى تأمین خواسته و جلب توجّه آنان به مسجد است. البته این به معناى اختیارات زیاد و غیر منطقى جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه آنها نیست. اقدامات زیر در بها دادن به جوانان قابل توجّه است.

• عضویت در هیئت امنا

هیئت امنا، هیئت مدیره مسجد است که تمامى فعالیت هاى مسجد را جهت دهىمى نماید، لذا عضویت یکى از جوانان متعهّد و مؤمن مسجدى در هیئت امنا، بها دادنبه جوانان در حد بالاست. این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سالم و سازنده بین جوانانبراى احراز این پست باشد.

• مشورت و نظر خواهى

شایسته است بزرگترها، اعضاى هیئت امنا و امام جماعت براى فعالیت هاى گوناگون مسجد، نظر جوانان را جویا شده و در صورت امکان آنها را اجرا کنند. این اقدام سبب خود باورى و احساس شخصیت در جوانان مى شود. آنها از این که به نظر آنها در تصمیم گیرى هاى مسجد توجّه مى شود خوشحالند و مسجد را از خود مى دانند در نتیجه در مسجد به طور مستمر حاضر مى گردند.

• محول کردن فعالیت هاى مسجد به جوانان

برخى از اقدامات مسجد را مى توان به طور کلى یا جزیى به جوانان واگذار نمود. مثلاً برنامه پذیرایى مراسم به عهده جوانان باشد. این اقدام با روحیّه پر شور و نشاط جوانان تناسب دارد و سبب ایجاد وابستگى به مسجد در جوانان مى شود.

6 ـ تبلیغات

امروزه تبلیغات در انتقال، ترویج و حتى ایجاد یک فرهنگ در عرصه بین الملل، ابعاد گسترده اى به خود گرفته است؛ با توجّه به ابعاد روانى و احساسى تبلیغات و روحیّه اثرپذیر جوان به نظر مى رسد، تبلیغات دینى هوشمند و حساب شده دینى، مى تواند جوانان را در مسیر دیندارى و مسجد ثابت قدمتر نماید.

در فضاهاى آموزشى، مثل مدارس و دبیرستان ها، زمینه ئ مناسبى جهت تبلیغات وجود دارد. نصب پوسترهاى رنگى و جذاب به منظور اطلاع رسانى فعالیت هاى مسجد، در تابلو اعلانات از جمله این امور است. پخش جزوه و بروشور در مورد مسجد در بین دانش آموزان مفید به نظر مى رسد.

نصب پلاکاردهاى زیبا در مورد فضیلت و آثار مسجد و نماز جماعت در مکان هاى حضور جوانان، مثل میادین ورزشى قابل توجّه است.

 البته رفتار مسجدیان به خصوص امام جماعت مهمترین عامل تبلیغاتى است.

7 ـ حضور شخصیت هاى محبوب و الگوهاى جوانان در مسجد

انسان در مراحل مختلف حیات خویش به الگو نیاز دارد. البته با افزایش سن و تجارب ذهنى، تقلید به صورت آگاهانه صورت گرفته و در حیطه اراده قرار مى گیرد. در این حال، فرد سعى مى کند برابر شخص یا اشخاصى که به نظرش شخصیتى قابل قبول دارند، همانندسازى کند و نگرش ها و ویژگى هاى رفتارى و اخلاقى آن فرد یا اشخاص را براى خود سرمشق قرار دهد.

جوان نیز یکى از خواسته هاى اجتماعى اش، الگو پذیرى است؛ او در جامعه خواستار کسانى است که در رفتار و گفتار براى اوالگو باشند.

هیئت امنا مى بایست شخصیت هاى محبوب جوانان را در سطح شهر شناسایى کرده، آنها را به مسجد دعوت کند تا در جمع نمازگزاران حاضر شوند، یا این که اگر شخصیت برجسته اى است، مراسم سخنرانى براى او ترتیب دهند. این کار با مشورت و همکارى خود جوانان، امکان پذیر است. مثلاً معلمان و مدیران موفق و محبوب مدارس به مسجد فرا خوانده شوند. البته این کار مى بایست از نظر تبلیغاتى و فرهنگى به خوبى پوشش داده شود. مثلاً با نصب یک پلاکارت در جلوى درب مسجد، حضور مدیر دبیرستان در مسجد گرامى داشته شود.

گفتنى است دعوت از هنرمندان، ورزشکاران و سایر شخصیت هاى محبوب جوانان براى حضور در میان نمازگزاران، اقدام مثبتى است که با توجّه به موقعیت جغرافیایى مسجد و سطح فرهنگى هر محله از فراز و نشیب و تنوع برخوردار است.

8 ـ  شکل ظاهرى مسجد

جوانان، زیبایى و نشاط را دوست دارند و چنان که فضاى مسجد چنین باشد، در جلب جوانان مؤثر است. نکات لازم در تطابق شکل ظاهرى مسجد با این ویژگى جوان عبارتند از:

• نظافت و پاکیزگى

رعایت نکات بهداشتى، نظافت و شستشوى متناوب مسجد و پاکیزه سازى ظاهر مسجد و معطر نمودن آن یکى از عوامل مهم جذب جوانان است، بعلاوه باید امکانات لازم از قبیل وسایل گرمایشى و سرمایشى و امکانات رفاهى در داخل مسجد موجود باشد.

• رنگ آمیزى شاد

عامل دیگر در فضا سازى روحى مسجد، رنگ است. رنگها علاوه بر آثار و ابعاد عرفانى، از نظر روحى و روانى نیز اثر داشته، سبب نشاط یا خمودگى مى گردد.

یکى از اندیشمندان در مورد تأثیر رنگ ها مى گوید: رنگها در هنر، جنبه اى کیمیایى دارد و آمیختن آنها، خود یک هنر، مشابه کیمیاگرى است... .  هر رنگ داراى تمثیلى، خاص خود است... . نیز هر یک داراى رابطه اى با یکى از احوال درونى انسان و روح اوست...  .^[13]

تأثیر روانى رنگ به حدى است که مى توان به زبان ریاضى و قوانین علم فیزیک و با اندازه گیرى میزان تشعشعات آنها تأثیر هر رنگى را سنجید. علاوه بر این تأثیر، قدرت نمادین رنگ ها قابل توجّه است.

رنگ در، دیوار، فرش، سجاده و پارچه ها و پرچم هایى که بر دیوار نصب مى شود، باید رنگهاى روشن، شفاف و شاد باشد تا سبب طراوت و شادابى محیط گردد. متأسفانه امروزه در بیشترین مساجد به این عامل توجّه نمى شود.

• برخوردها

شاید مهمترین عاملى که سبب پر شور و نشاط شدن محیط مى شود، نحوه برخورد مسجدیان و نمازگزاران است. در این برخوردها باید علاوه بر رعایت احترامات اجتماعى، طراوت و سَرزندگى خاصى موجود باشد و در قالب برخوردهاى خشک، مقدس نمایى و تعصب گرا و پیر پسندانه خلاصه نگردد.

جوان با مشاهده این برخوردها در مورد حضور یا عدم حضورش در مسجد تصمیم مى گیرد.

9 ـ بیان مباحث مورد نیاز جوانان در مسجد

بعد آموزشى و معرفتى مسجد یکى از مهمترین ابعاد آن است. امام جماعت به عنوان شخصیت دینى مسجد، وظیفه آموزش وتربیت دینى نمازگزاران را برعهده دارد.

امام جماعت با بیان احکام فقهى، عقیدتى، اخلاقى از روایات و آیات قرآن نظام شناختى و رفتارى اسلام را در بین نمازگزاران ایجاد کرده و گسترش مى دهد.

در این میان توجّه به این نکته ضرورى است که نیازها، علایق، خواسته ها و سطح فهم و فرهنگ همه افراد یکسان نیست. لذا جهت تربیت فراگیر اسلامى، مى بایست براى هر دسته از مخاطبین و نمازگزاران مطالب مورد نیاز خودشان را بیان نمود.

جوانان در این میان از حساسیت و اهمیت ویژه اى برخوردارند. آنها با ذهنى پر سؤال، روحیه اى کنجکاو، توقعات جدید و مقاومت در قبال اوامر و نواهى، وظیفه مشکل و سنگینى را بر دوش مربیان دینى مى نهند. نوع مطالب و نحوه ارایه آنها به جوانان بسیار مهم است.

10 ـ توجّه به پیش نیازها

حضور در مسجد یک رفتار دینى است که مستلزم برخى پیش نیازهاست و بدون تحقق آنها، نمى توان انتظار داشت، جوانان در مسجد حاضر شوند. بر این اساس گاهى اوقات مشاهده مى شود، با وجود این که مسجد محل از نقاط قوت زیادى برخوردار است، ولى برخى جوانان به مسجد جلب نشده اند!! جوانى که مشکل اخلاقى دارد و اوقات خود را با تماشاى فیلم هاى مبتذل و سیر در اینترنت و کافى نت ها مى گذارند، اعتقاد راسخ و حقیقى به مبدأ و معاد ندارد، اهل نماز نیست، از هر راهى کسب و کار مى نماید، دل بسته دنیا و مظاهر آن است، دیندارى را نشانه عقب ماندگى فکرى و فرهنگى مى داند، با موانع شناختى و رفتارى مواجه است که حضور او در مسجد تنها پس از رفع این امور میسر مى شود.

11 ـ تشویق

تشویق، یکى از مهمترین ابزار تربیتى است که باید براى برانگیختگى، باز دارندگى و شکوفاسازى استعدادهاى انسان در جهت کمال از آن بهره گرفت. نقش تربیتى و مثبت تشویق این است که نیروهاى خفته آدمى را و میل به تلاش و شادابى را برمى انگیزاند. تشویق باید به جا، متناسب و متوازن با اصل و نوع عمل باشد و روحیات و گرایش ها و مرتبت وجودى فرد در آن لحاظ شود تا بیشترین تأثیر را داشته باشد.

تشویق با دو خواسته جوان تطبیق کامل دارد:

1 . جوان ستایش خواه است.

2 . مى خواهد جلب توجّه نماید.

آرى جوان شیفته تحسین و تمجید است. به ستایش ها دل مى بندد و حاضر است خود را فداى کسى کند که صلاحیت و شایستگى او را تأیید کرده و یا به تعریفش پرداخته است. او براى جلب توجّه دیگران، حتى به عوامل زیان بخشى چون سیگار رو مى آورد تا بتواند خود را نشان بدهد!!

تشویق جوانى که در مسجد حاضر شده است،به نحوى که با شخصیت و روحیات او موافق باشد، پاسخى است به خواسته هاى درونى او در عرصه ذهن و عاطفه اش، که دوام حضور او آغاز حضور دیگران را نوید مى دهد.

با توجّه به روحیات جوان، راه هاى زیر براى تشویق جوانان در مسجد توصیه مى شود:

• معرفى جوان نمونه

مناسب است جوان نمونه در طول هفته یا ماه یا فصل یا سال برگزیده و معرفى گردد. این معرفى به شکل اعلام در تابلو اعلانات یا در ضمن برنامه هاى مسجد در مناسبت هاى مذهبى امکان پذیراست. به جاست قبل از اعلام، امام جماعت در مورد اهمیت جوان و جوانى در اسلام صحبت کند و از جوانى ائمه و پیامبر: یا علما و عرفا، حکایتى را نقل نماید. سپس هدیه اى به رسم یادبود به او داده شود.

• جایزه ویژه

برخى جوانان در مدت خاصى پا به مسجد گذاشته و در آن ثابت قدم مى شوند. بهتر است این فرصت را غنیمت شمرده و براى تداوم حضور او جایزه ویژه اى را تهیه نمود. مثلاً جوانى در ماه رمضان، در مراسم نماز جماعت، سخنرانى دینى، دعا، نیایش و مراسم شب هاى قدر به طور منظم و فعال حضور داشته است! بهتر است چنین فردى در عید فطر در میان نمازگزاران نماز عید، مورد تشویق قرار گیرد و به عنوان جوان نمونه، معرفى شود.

12 ـ تقویت پایگاه هاى بسیج

بسیارى از جوانان از مراکزى که ماهیت دینى دارند و به قصد تغییر و تأثیر بر جوانان فعالیت مى کنند، استقبال نمى کنند. جوانان از محیط هاى خشک و رسمى، با قوانین متعدد، چندان راضى نیستند و مکانى را مى طلبند که آزاد باشند! با توجّه به فضا و محتواى با نشاط  بسیج، به نظر مى رسد، محیط جوان پسندانه بسیج، در جلب جوانان به مسجد مؤثر باشد. در بسیارى از موارد جوانان ابتدا جذب بسیج و سپس در مسجد حاضر مى شوند، از این رو شایسته است، پایگاه هاى بسیج از جهت امکانات و موقعیت تقویت گردد تا زمینه هاى بیشترى را براى جلب و هدایت جوانان به وجود آورند.

13 ـ ایجاد تشکیلات مخصوص جوانان

مسجد براى جلب جوانان، مى بایست اقدامات گوناگونى را در جنبه هاى مختلف انجام دهد. جهت هر چه بهتر انجام شدن این اقدامات مى بایست دفترى به نام دفتر جوانان در مسجد تشکیل شود تا اقدامات گوناگون در مورد جوانان را به طور منسجم، هدایت و سرپرستى نماید. مسئول این دفتر بهتر است همان جوان متعهد و مسجدى باشد که عضویت هیئت امنا را دارد.

تشکیل چنین دفترى، این احساس را در جوانان تقویت مى کند که مسؤولین مسجد، به جوانان احترام مى گذارند و براى آنها جایگاهى در مسجد تعریف شده است.

این دفتر برنامه ریزى و اجراى کلیه امور فرهنگى، آموزشى و عبادى جوانان را برعهده دارد و پاسخگوى جوانان مراجعه کننده خواهد بود. در تابلو اعلانات این دفتر اطلاعیه ها و نکاتى مربوط به ویژگى ها، نیازها، چالش ها، آسیب ها، مصلحت ها و امور مشاوره اى جوان قابل نصب است. تنظیم و نشر بروشور در مورد جوانان از دیگراقدامات این دفتر است.